امیرالمؤمنین علی(ع) هم به عنوان وصی و جانشین بلافصل رسول خدا(ص) و هم به مثابه خلیفه چهارم مسلمانان، جایگاه بسیار بلندی در اسلام و میراث مسلمانان دارد. ازاین‌رو سیمای ایشان از ابعاد گوناگون در آثار و تألیفات مسلمانان در طول تاریخ بازتاب یافته و مورد بررسی قرار گرفته‌است. یکی از آثاری که با این رویکرد می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، کتاب ارزشمند الفهرست، زیست‌کتابشناسی کهن اواخر قرن چهارم تألیف محمد بن ‌اسحاق ندیم است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به داده‌های این اثر در ارتباط با علی(ع) پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ندیم که به مناسبت‌های مختلف از آن حضرت در الفهرست یاد کرده‌است از یک سو به معرفی مصحف علی(ع) و آثار علوی از قبیل سخنان، فضائل، وقایع زندگی و مقتل حضرت پرداخته و از دیگر سو به شیعیان و مخالفان ایشان اشاره کرده‌است. در این میان الفاظ وعباراتی که در یادکرد از آن حضرت به کار رفته نیز قابل توجه است و بررسی آن بر اساس کهن‌ترین نسخه کتاب انجام گرفته‌است که از روی نسخه‌ای به خط ندیم نگاشته شده‌است. یافته‌ها حاکی از آن است که سیمای علی(ع) در الفهرست در قالب شخص مقدس، مؤلف، مبدع علم نحو، موضوع تالیفات، معجزه پیامبر(ص) و محور گرایش‌ها بازتاب یافته‌است.

کلمات کلیدی