مقدمه یکی از بلایای طبیعی که مناطق مسکونی و محورهای جاده‌ای را در مناطق کوهستانی تهدید می‌کند، ریزش‌های دامنه‌ای شامل ریزش سنگ، وقوع بهمن و لغزش می‌باشد. بهمن یک حجم عظیمی از برف، سنگ، یخ و واریزه‌ها را به پایین دست مناطق کوهستانی حمل می‌کند. وقوع بهمن در مناطق کوهستانی یکی از مهمترین مخاطرات طبیعی است که خسارت‌های جانی و مالی بسیاری را ایجاد می‌کند و مطالعه عوامل موثر در وقوع بهمن و شبیه‌سازی آن جهت مدیریت این پدیده از اهمیت زیادی برخوردار است. مواد و روش ها در این مطالعه به تحلیل فاکتورهای موثر بر وقوع بهمن (فاکتورهای زمینی و هواشناسی) و شبیه‌سازی وقوع بهمن و مولفه‌های آن با استفاده از مدل RAMMS در جاده ولایت رود البرز مرکزی (جاده دیزین)، استان البرز پرداخته شده است. فاکتورهای توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی از جمله شیب، جهت، انحنای دامنه (Curvature)، شاخص موقعیت توپوگرافی (TPI)، شاخص ناهمواری زمین (TRI) و شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI) با استفاده از مدل رقومی ارتفاع (DEM) با اندازه پیکسل 6 × 6 سانتیمتر مربع با کمک پهباد تهیه گردید. از فاکتورهای هواشناسی نیز بارش، دما و باد مورد بررسی قرار گرفت. سپس با استفاده از مدل شبیه‌سازی RAMMS مولفه‌های بهمن از جمله سرعت، فشار و ارتفاع بهمن در منطقه مورد مطالعه برآورد گردید. نتایج و بحث نتایج نشان داد که مقدار و جهت شیب و شاخص‌های توپوگرافی تاثیر زیادی بر روی شکل‌گیری و وقوع بهمن داشتند. مهمترین گذرگاه بهمن با مساحت 7/5 هکتار و 6/54 درصد از منطقه مورد مطالعه که شامل منطقه تجمع و گذرگاه اصلی با شیب 60 تا 120 درصد و جهت شمال شرقی است که بیشترین پتانسیل ایجاد بهمن را دارد. همچنین نتایج مدل شبیه‌سازی RAMMS نشان داد که سرعت متوسط و حداکثر سرعت بهمن در منطقه m/s 3/5 وm/s 16 بوده است. متوسط فشار موثر بهمن 7 و حداکثر فشار بهمن در منطقه نیز 45 کیلو پاسکال بوده است. برآورد ارتفاع بهمن در منطقه نیز نشان داد که متوسط ارتفاع بهمن در منطقه توقفگاه (مناطق مسکونی) 5/4 متر و حداکثر ارتفاع بهمن در منطقه 10 متر است که جز بهمن‌های بزرگ طبقه بندی می شود. نتیجه گیری شناخت بهمن و ویژگی‌های دینامیک بهمن یکی از عوامل بسیار مهم در پیش‌بینی و کنترل این پدیده طبیعی و خطرناک است. همچنین شناسایی نوع بهمن (مرطوب، قطعه‌ای و پودری) می تواند کارشناسان را تا حد بسیاری زیادی در مدیریت و پیشنهاد روش‌های کنترل آن راهنمایی و کمک کند. در این مطالعه با استفاده از نقشه‌ها و اطلاعات پایه‌ای و هواشناسی و پارامترهای ژئوموروفولوژیکی مانند انحنای دامنه، شاخص موقعیت توپوگرافی (TPI)، شاخص ناهمواری زمین (TRI) و شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI) به همراه بازدیدهای میدانی، مناطق تجمع، گذرگاه عبور و توقفگاه بهمن شناسایی گردید. سپس مهمترین فاکتورهای موثر در ایجاد و وقوع بهمن در منطقه تعیین گردید. شیب بالای منطقه بین 120-60 درصد و همچنین جهت دامنه (شمالی و شمال‌شرقی) و عوامل اقلیمی مانند بارش و دما مهمترین عوامل وقوع بهمن در منطقه مورد مطالعه بوده است. متوسط ارتفاع بهمن در منطقه توقفگاه (مناطق مسکونی) 5/4 متر و حداکثر ارتفاع بهمن در این منطقه 10 متر بوده است. با توجه به مطالعه حاضر، احتمال وقوع بهمن و خسارت در منطقه مورد مطالعه بسیار بالا بوده و نیازمند ارائه و اجرای برنامه های مدیریتی و کنترلی برای جلوگیری از خسارت احتمالی می‌باشد.

کلمات کلیدی