سابقه و هدف: فرسایش خاک از جمله عواملی بوده که می‌تواند باعث کاهش نفوذپذیری خاک در حوزه‌های آبخیز و در نتیجه آن افزایش خطر سیل شود. همچنین فرسایش موجب جدا شدن و انتقال خاک حاصل‌خیز سطحی از عرصه‌های طبیعی شده و پتانسیل تولیدات اراضی را از نظر پوشش و تنوع زیستی گیاهی، تضعیف می‌کند. رسوبات حاصل از آن نیز باعث آلودگی آب‌های سطحی و پرشدن مخازن سدها می‌شود. در د‌هه های اخیر اقدامات آبخیزداری مختلفی از جمله احداث بندهای رسوب‌گیر و اقدامات حفاظتی مانند قرق و حفاظت پوشش گیاهی در عرصه‌های آبخیز به منظور کاهش اثرات فرسایش در سراسر کشور صورت گرفته است. پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر اقدامات آبخیزداری بر پوشش گیاهی، مقدار رسوب و فسفر، کربن آلی و دانه بندی رسوبات در حوزه آبخیز زوجی زیدشت طالقان انجام گرفت. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه حوزههای آبخیز زوجی زیدشت طالقان واقع در استان البرز است که شامل زیرحوضه شاهد و زیرحوضه نمونه به ترتیب با مساحت 92 و 104 هکتار میباشد. با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000 و پیمایش میدانی در محدوده‌های مرتعی، نسبت به تشخیص و تفکیک تیپ‌های مرتعی از یکدیگر اقدام شد. همچنین درصد تاج‌پوشش، درصد سنگ و سنگریزه، درصد خار و خاشاک و درصد خاک لخت نیز در 35 پلات موجود در زیرحوزه‌های آبخیز نمونه و شاهد اندازه گیری شده و میانگین هر یک از این عوامل محاسبه شد. مقدار رسوب نیز از طریق اندازه گیری حجم کل رسوبات انباشت شده در مخزن رسوبگیر خروجی هر دو زیرحوضه و وزن مخصوص ظاهری رسوبات اندازه گیری شد. از رسوبات هر یک از مخازن خروجی زیرحوزه آبخیز نیز تعداد 3 نمونه برداشت شد و مقادیر فسفر کل، کربن آلی و توزیع اندازه ذرات با سه تکرار در آنها اندازه گیری شد. مقدار کل فسفر خروجی و کربن آلی خروجی از حوزه نیز با داشتن وزن کل رسوبات و مقادیر فسفرکل و کربن آلی نمونه‌ها محاسبه شد. یافته‌ها: نتایج ارزیابی پوشش گیاهی نشان داد که درصد پوشش گیاهی در زیرحوضه نمونه (9/53) 7/8 درصد بیشتر از زیرحوضه شاهد (2/45) بوده است. نتایج ارزیابی رسوبات خروجی نشان داد که مقدار رسوب خروجی در زیرحوضه نمونه (520/5 تن) 72 درصد کمتر از زیرحوضه شاهد (06/34 تن) بوده است. به عبارتی سهم زیرحوضه شاهد 05/86 درصد و زیرحوضه نمونه 95/13 درصد از کل رسوبات مخازن در خروجی زیرحوضه‌ها بوده است. نتایج توزیع اندازه ذرات نیز نشان داد که درصد ذرات با قطر کوچکتر از mm5/0 در زیرحوضه نمونه (8/26) به میزان 6/18 درصد بیشتر از زیرحوضه شاهد (2/8) بوده است که نشان دهنده کمتر بودن قدرت جریان رواناب در زیرحوضه نمونه در فرسایش و انتقال رسوب می‌باشد. همچنین مقدار کل کربن آلی ( kg26/40) و کل فسفر (kg44/13) در رسوبات زیرحوضه نمونه به ترتیب 81/11 و 88/70 درصد کمتر از کربن آلی ( kg09/51) و کل فسفر (kg82/78) در رسوبات زیرحوضه شاهد بوده است. نتیجه‌گیری: اقدامات آبخیزداری از انتقال رسوب و خاک حاصلخیز به پایین دست به خصوص از انباشت آن در مخزن سد طالقان جلوگیری کرده است. با اینکه این عناصر در حوزه آبخیز باعث افزایش حاصلخیزی خاک، بهبود تغذیه گیاه، افزایش نفوذپذیری خاک و ایجاد شرایط تقویتی برای گیاه و خاک می‌شوند، اگر در اثر فرسایش به پایین دست و رودخانه اصلی حوزه آبخیز وارد شوند نقش عکس داشته و باعث آلایندگی و کاهش کیفیت آب خواهند شد که هزینههای جبران آن، در مقایسه با هزینه‌های اندک اجرای اقدامات آبخیزداری، بسیار زیاد خواهد گردید.

کلمات کلیدی