باور به ریشه داشتن اوج‌‌گیری فعالیت‌‌های علمی عصر صادقین(ع) در تغییر رویکرد امام سجاد(ع) پس‌از واقعۀ کربلا در تحقیقات شیعی روبه‌گسترش است؛ ازاین‌رو در مقالۀ حاضر تأثیر تغییر راهبرد اتخاذشده از دورۀ امامت امام سجاد(ع) بر فعالیت‌‌های علمی و سیاسی یاران امام حسن مجتبی(ع) بررسی شده است که تعداد بسیاری از آنان دورۀ حاکمان سفیانی (41-64ق) و مروانی (64-132ق) را درک کردند. بر این اساس، انتظار می‌رود که در بررسی تاریخی عملکرد اصحاب امام حسن(ع) فعالیت‌‌های سیاسی مخالف با حاکمیت، در ضمن گذر به دورۀ مروانی به‌تدریج کاهشی و فعالیت‌‌های علمی آنان افزایشی باشد؛ ازاین‌رو برای فهم میزان تغییرات فعالیت‌‌های علمی و سیاسی یاران امام حسن(ع) در دو دورۀ سفیانی و مروانی از روش کمی، مبتنی‌‌بر اسلوب فراوانی‌‌سنجی استفاده شده ‌‌است. نتیجۀ پژوهش با در نظر داشتن فراوانی فعالیت‌‌های یاران امام(ع) در هر دوره، فضای سیاسی حاکم بر جامعه و نیز عملکرد کلی ائمه(ع) حاصل شده است. کاهش محسوس فعالیت‌‌های سیاسی و افزایش فعالیت‌‌های علمی در سال‌‌های 73 تا 95ق در مقایسه با دورۀ سفیانی، از تأثیر تدریجی تغییر راهبرد امام سجاد(ع) بر فعالیت‌‌های یاران امام حسن(ع) حکایت دارد. درحالی‌که به نظر می‌‌رسد در ابتدای دورۀ مروانی (64-73ق) فعالیت‌‌های سیاسی یاران امام(ع) بیشتر متأثر از فضای حاکم بر جامعه و به‌ویژه کوفه بوده است تا شیوۀ عمل امام سجاد(ع).

کلمات کلیدی