کنوزالحقایق فی رموزالدّقایق یکی از آثار تاج الدّین حسین بن حسن خوارزمی (841-770 ه.ق) است. برای اوّلین بار منظومه بر اساس تنها نسخۀ موجود از آن، نسخۀ کتابخانۀ طوبقابوسرای ترکیه به شمارۀ 1465 تصحیح گردید. خوارزمی کتاب را در پنج باب بنا نهاده و در هر باب مقالاتی آورده و در هر مقاله حکایاتی به فراخور مطلب بیان نموده است. این مثنوی در بحر متقارب و در 5295 بیت سروده شده. موضوع آن عرفان، حکمت و اخلاق است. پژوهش حاضر با تکیه بر متن تصحیح شدۀ مثنوی کنوزالحقایق تدوین شد. جستار حاضر به روش اسنادی-کتابخانه ای، به توصیف و تحلیل اثر پرداخته و هدف معرّفی کنوزالحقایق و نقض سخن برخی از معاصران دربارۀ اثر است. برخی از معاصران کنوزالحقایق را شرح مثنوی شمرده اند. این تعبیر را اوّلین بار سعید نفیسی به کار برده و به تبع او، دیگرانی نیز این اثر را شرح مثنوی شمرده اند. گرچه ذبیح الله صفا کتاب را یک مثنوی عرفانی می داند و نه شرح مثنوی. پس از تصحیح با بررسی دقیق کتاب کنوزالحقایق و مقایسه با جواهرالاسرار و کندوکاو در منابع نزدیک به عصر خوارزمی و نوشته های دوران معاصر، نتیجۀ قطعی این بود که: قدما از کنوزالحقایق به عنوان شرحی بر مثنوی یاد نکرده اند. این برداشت طی یک بازۀ زمانی حدوداً شصت ساله شکل گرفته است. در این جستار با ذکر دلایلی نشان داده شد که کنوزالحقایق شرح مثنوی نیست و خود مثنوی مستقلّی به شیوۀ مثنوی های سنایی، عطّار و مولوی است که شامل حکایاتی در عرفان، حکمت و اخلاق است که به درخواست مریدان خوارزمی سروده شده است.

کلمات کلیدی