اسماعیلیه از آغازین روزگاران تأسیس با انشعاب و تفرقه مواجه بوده است. بسیاری از این انشعاب ها- هر چند فراگیر و گسترده – به دنبال انقطاع رشتۀ امامانشان دیر یا زود فروپاشیده اند. پیروان سرگردان دور و نزدیک این امامان بلاعقب زمینۀ آماده ای را برای دعوت دیگر شعبه های اسماعیلی واجد امام زنده فراهم کرده اند و داعیان آنها در بیشتر سرزمین ها موفق شده اند وفاداری جماعت های منتظر را به سوی امام جلب کنند. از سوی دیگر، در سرزمین دوردستی همچون خراسان با مراکز کوهپایه ای و حاشیۀ کویری، مناسب برای اختفای پیروان فرقه های تحت تعقیب، شرایط بالقوه آماده و فراهمی برای رشد و گسترش اسماعیلیه وجود داشته است. مقالۀحاضر بر آن است نشانی از نخستین تکاپوهای فرقه های گوناگون اسماعیلیّه در خراسان تا روزگار تاختن مغولان به دست دهد.

کلمات کلیدی