سابقه و هدف: خاکورزی مرسوم خاک مانند گاوآهن برگرداندار و دوار در هرسال به شدت باعث اختلال در لایه سطحی خاک میشوند. در کوتاه مدت این نظام یک محیط فیزیکی خوب برای سبز شدن گیاه زراعی، رشد سریع اولیه آن، جذب مواد مغذی و عملکرد بالای محصول را فراهم میکند با این حال، در دراز مدت سبب تخریب ساختار خاک و افزایش معدنی شدن ماده آلی خاک که باعث کاهش ماده آلی خاک، کاهش مواد مغذی، فشردگی خاک و فرسایش خاک میشود. همهی این فرآیندها ساختار خوب خاک را کاهش و بازدارنده و شخم )No-Tillage( پایداری زمین های کشاورزی میشود از این رو، اتخاذ شیوههای خاکورزی حفاظتی، برای مثال بدون شخم کاهشی، در دو دهه گذشته به طور گسترده در مناطق متخب پذیرفته شده است. خاکورزی حفاظتی باعث بهبود عملکرد اقتصادی و بهره وری مصرف انرژی، کاهش خطرپذیری )ریسک( تولید و اختلال خاک، بهبود حفظ کیفیت ماده آلی خاک و سودمندیهای خاک میشود، گزارش شده که خاکورزی حفاظتی سبب افزایش عملکرد دانه نخود، کتان و گندم بهاره میشود. مواد و روشها: با توجه به اینکه اطلاعات کمی در مورد تفاوت رقمهای در توانایی برای تخصیص عملکرد دانه بین ساقه اصلی و ساقه فرعی در واکنش به نظامهای خاکورزی وجود دارد، بنابراین، آزمایشی در سال زراعی 1393 به صورت کرتهای خردشده )اسپلیت( فاکتوریل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع ویلیامز، ،L در کرج اجرا شد. عامل اصلی شامل دو نوع نظام خاکورزی )شخم متداول و بدون خاکورزی( و عامل فرعی شامل سه رقم ) 17 0 درصد و بدون پیشتیمار بذر )شاهد( به صورت فاکتوریل / نکادر) 032 ( که با عامل سوم پیشتیمار بذر )پرایمینگ( با نیترات پتاسیم 4 در کرتهای اصلی شکسته شدند. در این آزمایش صفاتی همچون شمار ساقه در بوته، عملکرد و اجزای عملکرد در ساقه اصلی و ساقه فرعی اندازهگیری شدند. نتایج و بحث: تراکم بوته در واحد سطح تحت تاثیر اثر متقابل پیشتیمار بذر در خاکورزی و اثر ساده رقم معنیدار شد. شمار دانه در غلاف و عملکرد در هکتار ساقه اصلی و همچنین شمار دانه غلاف در بوته و وزن هزار دانه در ساقه فرعی سویا تحت تاثیر اثر متقابل سه گانه خاکورزی، رقم و پیشتیمار بذر قرار گرفتند. اثر متقابل پیشتیمار بذر در خاکورزی روی وزن هزار دانه ساقه اصلی و عملکرد دانه در واحد سطح ساقه فرعی تاثیر معنیداری داشت. تاثیر پذیری شمار غلاف در بوته، شمار دانه در بوته و عملکرد دانه در بوته ساقههای فرعی سویا از اثرمتقابل رقم در خاکورزی معنیدار بود. همچنین شمار دانه در بوته و عملکرد دانه در بوته ساقههای فرعی سویا تحت تاثیر اثر متقابل رقم در پیشتیمار بذر قرار گرقتند. اثرگذاری ساده رقم و خاکورزی روی شمار ساقه فرعی در بوته معنیدار بود و عملکرد دانه در بوته ساقه اصلی نیز معنیدار بود. سهم در عملکرد نهایی در ساقههای اصلی و فرعی سویا تحت تاثیر اثرگذاری ساده خاکورزی، رقم و پیشتیمار بذر معنیدار شد. نتیجهگیری: در نظام خاکورزی حفاظتی و بذرهای شاهد بیشترین شمار بوته در واحد سطح ) 25 عدد( به دست آمد و در شرایط در نظام خاکورزی حفاظتی و شرایط بدون L پیشتیمار بذر و خاکورزی معمول استقرار گیاهچه با مشکل جدی روبهرو شد. رقم 17 پیشتیمار بیشترین و بذرهای پیشتیمار شده رقم نکادر کمترین میزان عملکرد دانه در ساقه اصلی را داشتند. بذرهای شاهد در نظام خاکورزی معمول عملکرد بیشتری در ساقههای فرعی تولید کردهاند و هنگامی که بذرهای پیشتیمار شده سویا در نظام خاکورزی حفاظتی کشت شدند میزان عملکرد به پایینترین میزان رسید. عملکرد ساقههای فرعی در رقم ویلیامز در نظام خاکورزی معمول بیشترین میزان و رقم ویلیامز در نظام خاکورزی حفاظتی کمترین میزان بود. در نظام خاکورزی حفاظتی ساقه اصلی و در خاکورزی معمول ساقههای فرعی بیشترین سهم را در عملکرد داشتند.

کلمات کلیدی