عنوان : جایگاه مکانهای با ارزش هویتی-معنایی درشهرهای مقصد گردشگری

مژگان ثابت تیموری (نویسنده اصلی), معصومه توانگر(نویسنده اصلی) , حسین مبینی(نویسنده اصلی) ,
نوع کتاب: تالیف
شماره انتشار: اول
تاریخ انتشار: تیر ۱۳۹۹
انتشارات: جهاددانشگاهی
چکیده:

در طول حیات بشری یکی از دغدغه های مهم هر تمدن و حکومتی، نشر و تعمیق افکار و فرهنگ متعلق به آن بوده است. تمدنها همواره راههای گوناگونی را برای این منظور مد نظر داشته اند. شکل بندی و توسعه محیط کالبدی براساس ویژگیهای یاد شده از جمله مهمترین راهها در این خصوص محسوب می شده است. ارزش و هویت به عنوان دو مفهوم کلیدی بخش مهمی از ویژگیهای تمدنی هر جامعه را در بردارد. از این رو مکانهای دارای ارزش هویتی جایگاه مهمی دراین خصوص دارند. بنابراین به منظور برنامه ریزی و خلق مکانهای متناسب با چنین ارزش و هویتی ضرورت توجه به مفاهیم ارزش و هویت جایگاه ویژه ای دارد. از سوی دیگر مفاهیمی همچون ارزش و هویت به عنوان اسامی معنی در مقایسه با اسامی ذات و انضمامی، پیچیدگیهای خاصی دارند. این پیچیدگی بخاطر غیرمادی و ذهنی بودن این مفاهیم است. چنین وضعیتی سبب آن شده است که تصدیق چنین واژگانی مشکل تر بوده و در واقع مانع همفکری در این خصوص شود. از اینرو می‏توان گفت واژگانی همچون ارزش و هویت را می بایست در اثر مشاهده و ادراک وضعیت عینی و تناسب آن با ذهنیتی (انسان) که در آن سامان یافته است معنی کرد. درک چنین واژگانی در گام اول، منوط به درک انسان و جایگاه اوست و با توجه به اینکه در بینشها و تفکرات مختلف، نوع نگاه به انسان متفاوت است، می توان به تمایزات موجود در این خصوص و ضرورت توجه به آن اهمیت داد. در بررسی مفاهیمی همچون ارزش و هویت دو وجه عمده قابل ارزیابی و استنباط است. وجهی مصطلح و عام که به اشتراکات و فهم کلی از این مفاهیم می پردازد و دوم وجه فکری و عقیدتی که در بردارنده لایه های اساسی در خصوص شکل بندی چنین مفاهیمی در حوزه برنامه ریزی و طراحی است. که چنین وجهی (مورد اخیر) در ارتباط انسان و جایگاه او تعریف و تبیین می شود. در مواجهه با «مکان با ارزش هویتی» ضرورت توجه به دو سطح مهم از اقدامات اهمیت دارد: الف) اقدامات تئوری و نظری ب) اقدامات اجرایی. این دو سطح برگرفته از واژگان «مکان» به عنوان عنصر کلیدی و برآیند کلیه اقدامات و تجلی گاه هنر طراحان و برنامه ریزان و «ارزش و هویت» به عنوان شکل دهنده چارچوب فکری و اعتقادی هر جامعه است. از اینرو مکان باارزش هویتی را می توان عصاره ای از مجموعه اقدامات گوناگون فکری و اجرایی دانست که هریک دارای جایگاه و اهمیت ویژه ای است. از سوی دیگر باید توجه داشت «معنا» وجه مهمی از این اقدامات است. به عبارتی آنچه این مکان را ارزشمند و واجد هویت می کند، درک معنایی است که توسط بازدیدکنندگان از آن به عمل می آید. بنابراین به منظور شناخت مکانهای با ارزش هویتی ضروری است بر مبنای یک چارچوب فکری منسجم و متناسب با شرایط بومی عمل نمود. بدون شک بخش مهمی از این شناخت نیازمند بهره گیری از شاخصهایی است که با تکیه بر مبانی فکری و مطالعات انجام شده، به عنوان سنگ محک شناسایی مکانهای با ارزش هویتی مد نظر قرار گیرند. بنابراین شاخصهای مرتبط با شناسایی مکانهای با ارزش هویتی را می توان معیارهایی دانست که با توجه به مفاهیم بنیادی ارزش و هویت و ویژگیهای آن، امکان شناخت مکانهای واجد ارزش و هویت را در فضای شهر فراهم می سازد. چنین شاخصهایی جایگاه مهمی در مطالعات شهری دارا می باشند. این در حالیست که در بسیاری از شهرها، اعمال نظرهای شخصی و بعضا غیر علمی، سبب از بین رفتن مکانهای با ارزش هویتی و از سوی دیگر شکل گیری مکانهای غیر ارزشی شده است. توجه به چنین موضوعی در شهرهای با منشاء دینی و مذهبی اهمیت ویژه ای دارد. علت وجودی و توسعه این شهرها به دلیل گره خوردن با ویژگیهای دینی و مذهبی، ملازمت دائمی آن را با این ویژگیها، بیش از پیش مطرح می‏کند. شهر مشهد نمونه‏ای در این خصوص است که علت توسعه و رونق آن مرهون وجود مرقد مطهر امام هشتم علیه السلام است. اگرچه طرحهای توسعه شهری به قصد رفع مشکلات شهرها تهیه و اجرا می شوند، اما به جهت تمرکز بر رفع برخی مشکلات مادی (تامین مسکن، و سایر موارد مورد نیاز زندگی مادی) قادر به تجلی ساختن و تداوم ارزشهای برخاسته از فرهنگ اسلامی در کالبد شهرها نبوده و نمی تواند الگویی با هویت را که در خور جامعه اسلامی باشد ارایه نمایند. به دلیل این کمبود (فقدان مبانی نظری) طرحها با تاثیرپذیری از الگوهای بیگانه و تمرکز بر تامین برخی نیازهای محسوس و مادی کمیت پذیر انسان، اولا نیازهای انسانی را به صورت مجموعه و کلیتی جامع و تفکیک ناپذیر مورد توجه قرار نداده و ثانیا وضعیت موجود شهرها را نیز به صورت جدی و به عنوان یک واحد که بایستی با هماهنگی اجزائش به وحدتی در کل برسد، ملحوظ نمی نماید. مشاهده تاثیرات اندیشه های مذکور نویسندگان این کتاب را بر آن داشت تا به تدوین اثر حاضر دست یازند. این کتاب با هدف اریه یک الگوی عملی برای دستیابی به شاخصهای کاربردی شناسایی مکانهای با ارزش معنایی و هویتی در شهر مشهد و تعیین جایگاه هویت و ارزشهای معنایی در طرحهای توسعه شهری شهر مشهد و ملاکها و معیارهای تدوین شده برای آن، در سه فصل، تدوین شده است. در فصل اول به تشریح مفاهیم مربوط به مکان، فضا، هویت، ارزش و گردشگری پرداخته شده است. فصل دوم به بیان تجارب عملی و رویکردهای نظری مواجهه با مکان های با ارزش معنایی و هویتی شهرها اختصاص یافته و در فصل سوم نیز معیارهای انتخاب مکانهای با هویت در مقصدهای گردشگری و میزان ارزشمندی معیارهای شناسایی شده، جهت تعیین مکانهای با هویت به عنوان یک الگوی عملی برای شهر مشهد ارایه شده است.

کلمات کلیدی:
گردشگری، مکان های با ارزش، مکانهای تاریخی، مسیرهای گردشگری, گردشگری, مکان های با ارزش, مکانهای تاریخی, مسیرهای گردشگری