یکی از مباحث عمدة مربوط به دین در جهان معاصر، بحث از تجربة دینی و کم و کیف آن بوده است. علاوه بر این، زبانی که گزارش این نوع تجربه را عرضه می کند، بجد مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و تشابهات این زبان با زبان هنر نیز موشکافی شده است. در اغلب این نوشته ها صرفاً با اشاره به الزامات زبان دین و زبان هنر، به نقاط مشترک و مشابه پرداخته شده و از تفاوتها کمتر سخن به میان آمده است؛ درحالی که تفاوتها و ضرورت اشاره به آنها نیز بسیار مهم است و مانع برخی کج فهمی ها خواهد شد. در این مقاله ضمن اشاره و استناد به اقوال صاحبان تجربه های دینی و عرفانی و محققان این حوزه، به این نکتۀ مهم پرداخته می شود که کجا و چگونه می توان و باید مرز تجارب عرفانی و هنری را تعیین کرد؟ از سوی دیگر نگاه و دیدگاه عقلانی به دین چگونه با زبان فرا عقلی و فرامنطقی دین (حداقل در پاره ای از موارد) سازگاری پیدا می کند؟ براساس آموزه های دینی، میان آنچه صاحب تجربۀ دینی و عرفانی به زبان می آورد، با آنچه یک شاعر در مقام هنرمندی در عرصه زبان، بیان می کند، تفاوتی ماهوی وجود دارد وگرنه در دین اسلام، اصرار قرآن و پیامبر بر فاصله داشتن از شعر و شاعری و همچنین اصرار عارفانی برخوردار از ذوق شعری، بر فاصله داشتن از شاعران و حتی بیزاری جستن از شعر و شاعری، بی وجه بود. پرداختن به نقاط اختلاف این دو حوزۀ فعالیت ذهنی و روانی، و دلالتهای زبانی هر حوزه، می تواند بسیاری از شبهات و قیاسهای نابجا را ازمیان بردارد.

کلمات کلیدی