رشد و توسعه دولت ها و افزایش وظایف آنها، باعث گردیده است که سیستم های بودجه ریزی کارآیی خود را از دست بدهد و به منظور رفع نیاز دولتها، سیستم های بودجه ریزی یکی پس از دیگری بوجود آیند و سیر تکاملی خود را طی نمایند. بودجه ریزی سنتی، افزایشی، برنامه ای و نیز بودجه ریزی بر مبنای صفر نمونه هایی از این سیر تکاملی هستند. بودجه ریزی عملیاتی آخرین تلاشها برای نیازهای امروزه دولتها به شمار می آید. هرچند در این سیستم تلاش شده است که تمام نیازهای دولت رفع گردد لیکن اجرای این سیستم با چالش هایی روبروست. برخی از این چالش ها عبارتند از: تمرکز و عدم تمرکز، توزیع هدفمند و عادلانه منابع، محاسبه قیمت تمام شده،محاسبه قیمت تمام شده و مدیریت آن، استاندارد سازی، همسو سازی فعالیت ها و ... . بودجه ریزی هوشمند، الگویی جدید در سیستم بودجه ریزی دولتهاست. در این شیوه دولتها قادرند ضمن رعایت شاخص های عدم تمرکز، وحدت و یکپارچگی در اهداف را حفظ نموده و بر خردترین اجزای خود نظارت کنند. این توانایی است که در هیچ کدام از شیوه های بودجه ریزی معرفی شده تاکنون، ارائه نشده است. همچنین در این سیستم پیچیدگی و بزرگب بودن دولت نه تنها یک تهدید نیست بلکه یک فرصت تلقی می شود و تمام مواردی را که در بودجه ریزی عملیاتی بعنوان یک چالش مطرح است در خود حل می کند. ارکان بودجه ریزی هوشمند عبارتند از: 1- استاندارد سازی 2- قیمت تمام شده 3- خودکنترلی در این شیوه استاندارد ها و محاسبه قیمت تمام شده بصورت هوشمند صورت می گیرد و از یک فرآیند وقت گیر و هزینه بر، به یک فرآیند ساده و با کمترین زمان قابل تصور تبدیل می شود. عناصر کلیدی در این سیستم عبارتند از: 1- اهداف قابل سنجش 2- استراتژیها 3- برنامه ها 4- تخصیص منابع 5- سنجش ویژگی منحصر بفرد در این سیستم آنست که تمام اهداف کلان، میانی و خرد بدنه دولت (اعم از دولت مرکزی و دولتهای محلی) کمی می شوند و دولت (مرکزی) در ابتدای یک سال مالی تنها میزان انتظار خود را از رشد و یا کاهش در اهداف کلان مشخص می کند. بر این اساس سطح انتظار از اهداف میانی و خرد بدنه دولت بصورت هوشمند محاسبه می گردد و برای دستیابی به آنها میزان بودجه و اعتباراتی که در هر برنامه باید هزینه گردد نیز بصورت هوشمند محاسبه می گردد. کارآیی و اثربخشی دو محور مهم در این الگو بشمار می آیند که در خودکنترلی مستتر می باشند.

کلمات کلیدی