بررسی تاریخ روابط خارجی ایران نشان می دهد که نفت به مثابه عاملی بوده که سبب ساز توجه دیگران به کشور ما می شده است.بنابراین چنین به نظر می رسد که نفت ، در دوران معاصر ، ایران را به یک کشور بین المللی تبدیل نمود.از یک سو، می بایست میان دو مقوله سیاست خارجی و روابط خارجی قائل به تفکیک شد. سیاست خارجی عبارت ازداشتن یک استراتژی از پیش برنامه ریزی شده است که به طرزی کنش / نفوذگرا توسط کارگزاران سیاسی طراحی می گردد و مقصود از آن ، دستیابی به اهدافی معین در چارچوب منافع ملی و در محیط بین المللی است . ولی روابط خارجی به طرزی عمده نشانگر نفوذ/ رخنه پذیری و واکنش گرایی است. از دیگر سو، وجه اجرایی روابط خارجی در محیط خارج از نظام داخلی واقع شده است و ابتدا می بایست میزان تأثیر پذیری/ گذاری از/ بر محیط نظام بین المللی را به درستی برآورد نمود.در پیوند میان دو مقوله سیاست / روابط خارجی ، به طرزی نظری امکان وقوع چهار حالت وجود دارد: سیاست خارجی ، روابط خارجی، سیاست/ روابط خارجی و روابط / سیاست خارجی.نگارنده با در نظر داشتن مقوله نفت در صدد است به این پرسش پاسخ دهدکه مناسبات فرامرزی ایران دوران قاجار تا پایان دوران پهلوی دوم،واجد کدام یک از حالت های چهار گانه بوده است؟به نظر می رسد با توجه به مدل کارگزار/ ساختار،نفت یک متغیر وابسته بوده و آن چه به موجودیت کشور ایران در پیوندهای خارجی شکل می داده از یک سو، ماهیت نظام همعصر بین الملل؛ و از دیگر سو، رهیافت های نظری و رویکردهای عملی کارگزاران سیاسی دوران مورد مطالعه بوده است.

کلمات کلیدی