چکیده بخش مهمی از موفقیت تولید در مناطق دارای تنش خشکی به جذب موثر آب و عناصر غذایی توسط سیستم ریشه ای کارامد وابسته است. به منظور بررسی خصوصیات مورفولوژیکی ریشه و شناسایی معیار های مناسب برای گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی نخود، چهار آزمایش جداگانه در مراحل مختلف فنولوژی شامل مراحل گیاهچه ای، گل دهی، تشکیل غلاف ها و پر شدن دانه ها انجام شد. 10 ژنوتیپ نخود با تنوع جغرافیایی مناسب که کشت نخود در آن مناطق انجام می‌شود از کلکسیون نخود مشهد انتخاب شدند. بجز در آزمایش اول(مرحله گیاهچه ای) که خصوصیات ریشه ژنوتیپ ها در شرایط بدون تنش مورد بررسی قرار گرفت، در سه آزمایش دیگر ژنوتیپ ها در دو شرایط تنش خشکی(25 درصد ظرفیت زراعی) و شاهد قرار گرفتند. آزمایش ها جداگانه به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شدند. در مرحله گیاهچه ای تفاوت معنی داری میان ژنوتیپ ها از نظر صفات مربوط به ریشه وجود داشت. ژنوتیپ MCC358از نظر مجموع طول ریشه ها، سطح، وزن خشک وحجم ریشه ها برتر از سایر ژنوتیپ های مورد بررسی بود، با این حال بالاترین نسبت ریشه به اندام هوایی به ژنوتیپ MCC30تعلق داشت. برغم اینکه در مراحل گل‌دهی و تشکیل غلاف ها، اثر متقابل تنش و ژنوتیپ تأثیر معنی‌داری بر طول ریشه اصلی نداشت ولی در مرحله پر شدن دانه ها، تنش خشکی طول ریشه اصلی را در اکثر ژنوتیپ ها نسبت به شاهد کاهش داد. نسبت ریشه به اندام هوایی در واکنش به تنش خشکی تا مرحله گل‌دهی افزایش یافت که به کاهش بیشتر رشد اندام‌های هوایی نسبت به ریشه‌ها در این مرحله مربوط می‌شود. ژنوتیپ‌ها به اقتضای الگوی رشدی در مراحل مختلف فنولوژی واکنش‌های متفاوتی را نشان دادند و یک روند منطقی از نظر تغییر کمّی صفات مورد بررسی میان ژنوتیپ‌ها مشاهده نشد، بنابراین با توجه به نتایج این بررسی، به نظر می رسد گزینش برای یک صفت در مرحله ی از فنولوژی گیاه بایستی انجام شود که صفت مذکور در آن مرحله دارای بیشترین اثر گذاری است.

کلمات کلیدی