به منظور بررسی تأثیر میکوریزا و باکتری‌های آزادزی تثبیت کنندة نیتروژن بر ویژگیهای رشد و کارکرد جمعیت میکروبی خاک در نظام‌های زراعی رایج و اکولوژیک، آزمایشی به‌صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 85-1384 و 86-1385در مزرعة تحقیقاتی دانشکدة کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. کرتهای اصلی، چهار نظام زراعی مختلف کشت ذرت شامل: 1- نظام رایج با نهادة زیاد، 2- نظام رایج با نهادة متوسط، 3- نظام رایج با نهادة کم و 4- نظام اکولوژیک، و کرتهای فرعی شامل: 1- تلقیح با میکوریزا Glomus intraradices، 2- تلقیح با مخلوط باکتری‌های آزوسپیریلوم (Azospirillum brasilense) و ازوتوباکتر(Azotobacter paspali)، 3- تلقیح با مخلوط قارچ میکوریزا و باکتری‌های آزوسپیریلوم و ازوتوباکتر و 4- شاهد (بدون تلقیح) بود. در هر کرت آزمایشی، دمای کانوپی (CT)، سرعت تنفس خاک (SRR)، درصد کلونیزاسیون طول ریشه (RLCP)، طول مخصوص ریشه (SRL)، درصد نیتروژن، فسفر و پتاس گیاه، عملکرد مادة خشک (DM)، عملکرد دانه (SY) و شاخص سطح برگ (LAI) اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که اثر نظام‌های زراعی بر CT معنی دار بود، به‌طوریکه کمترین ‍CT مربوط به نظام اکولوژیک بود و از این نظر، بین نظام‌های اکولوژیک با کم‌نهاده و پرنهاده با متوسط‌نهاده، تفاوتی وجود نداشت. نتایج مشابهی برای اثر انواع میکروارگانیزم بر CT مشاهده شد. SRR وRLCP تحت تأثیر نظام‌های زراعی قرار نگرفت، ولی اثر انواع میکروارگانیزم بر SRR معنی‌دار بود، و بیشترین SRR در اثر تلقیح دوگانه و بالاترین RLCP مربوط به تلقیح دوگانه و تلقیح باکتریایی بود. بیشترین SRL در تلقیح قارچی و تلقیح باکتریایی حاصل شد. اثر نوع میکروارگانیزم بر درصد فسفر و پتاس گیاه معنی‌‌دار نبود. کمترین درصد نیتروژن گیاه در تیمار تلقیح قارچی حاصل شد و بین سه تیمار دیگر از این نظر تفاوتی وجود نداشت. بیشترین همبستگی بین DM و LAI وجود داشت، همچنین بین DM و SY، عدد کلروفیل‌متر، RLCP، ارتفاع بوته و قطر ساقه همبستگی مثبت و معنی‌دار به‌دست آمد. وجود رابطة مثبت و معنی‌دار بین RLCP وLAI، بیانگر این است که هر عاملی که سبب افزایش RLCP شود، LAI و به تبع آن DM و SY را افزایش خواهد داد. وجود رابطة مثبت و معنی‌دار بین SRL و SY می‌تواند حاکی از اثر مثبت به‌کارگیری میکروارگانیزم‌ها در این تحقیق باشد. آنالیز مدل رگرسیونی حاکی از آن است که SY به‌طور معنی‌داری (**86/0= r) توسط متغیرهای LAI، ‍CT، عدد کلروفیل‌متر، SRL و تعداد بلال کنترل می‌شود. کاهش عملکرد دانه نظام اکولوژیک نسبت به پرنهاده 10 درصد بود. برتری نظام اکولوژیک نسبت به پرنهاده در مورد صفاتی از قبیل LAI، عدد کلروفیل‌متر، CT و SRL قابل توجه بود و از نظرسایر صفات تفاوت قابل ملاحظه‌ای مشاهده نشد. به‌طور‌کلی نتایج این آزمایش نشان داد که ترکیب نظام‌های کم‌نهاده و اکولوژیک و تلقیح توأم میکوریزا و باکتری‌های آزادزی تثبیت کنندة نیتروژن، می‌تواند جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی و نظام‌های پرنهاده باشد.

کلمات کلیدی