حریم خصوصی را می توان قلمروی از زندگی هر فرد دانست که انتظار دارد دیگران بدون رضایتش به آن وارد نشوند، یا به اطلاعات آن قلمرو دسترسی نداشته باشند. منازل و اماکن خصوصی، جسم افراد، اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی از مهمترین عرصه های حریم خصوصی هستند. امروزه حمایت از حریم خصوصی افراد از دغدغه های جدی جوامع و زاییده تحولات سده اخیر است که در همه جوامع کمی دیر یا زود به وقوع پیوسته یا به وقوع خواهد پیوست. همچنین می توان به دیدگاه اومانیست ها اشاره کرد که برای انسان قائل به آزادی و حق انتخاب هستند و در برابر این حق انسان را مسئول می دانند. از سوی دیگر از منظر دینی، «امر به معروف» و «نهی از منکر» همواره مورد تأکید بوده است. در احکام دینی به همه واجبات و مستحبات، معروف و به همه محرمات و مکروهات، منکر گفته می شود؛ بنابراین واداشتن افراد جامعه به کارهای واجب و مستحب «امر به معروف» ، و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه «نهی از منکر» است. در وهله اول ممکن است از «امر به معروف» و «نهی از منکر» ، تجاوز به حق و حریم دیگران برداشت شود. اما در احادیث و روایات به کرات درباره رعایت حریم دیگران تأکید شده است؛ از جملة این موارد، ممنوعیت تجسس و تحسس، ممنوعیت ورود به منازل بدون استیذان، ممنوعیت استراق سمع، ممنوعیت استراق بصر و مانند اینهاست. با دقت در این دستورات از منظر معروف و منکر، همه این ممنوعیت ها در خصوص ورود به حریم افراد، منکر است و از همین روست که اسلام همواره از آنها نهی کرده است. در این نوشتار، توجه به فریضة «امر به معروف» و «نهی از منکر» در تعامل با حفظ حریم خصوصی افراد،‌ مورد توجه قرار گرفته است و هدف پاسخ گویی به سؤال های زیر است: سؤال 1: آیا می توان عمل به فریضة «امر به معروف» و «نهی از منکر» را، نوعی تجاوز به حریم خصوصی افراد دانست؟ سؤال 2: آیا اصولا برقراری جامعه ای کامل یا به عبارتی مدینه فاضله، بدون نقد و انتقاد در خصوص رفتار یکدیگر، امکان-پذیر است؟ «امر به معروف» و «نهی از منکر» شرایطی دارد که از جمله می توان به آگاهی از معروف و منکر و احتمال تأثیر نام برد. روشن شدن نحوه تعامل این فریضه با «حفظ حریم خصوصی» می تواند به پیش گیری از سوءاستفاده یا آسیب های احتمالی در این زمینه کمک کند. معمولاَ در مواجهه با این انتقاد که «امر به معروف» و «نهی از منکر»، منجر به تجاوز به «حریم خصوصی» می شود، یکی از گزینه ها ترک «امر به معروف» و «نهی از منکر» است؛ اما به نظر می رسد برای برپایی جامعه ای قانون مند، باید اصل «امر به معروف» و «نهی از منکر» را به جا آورد. در نظام فکری و حقوقی اسلام، قوانین و مقررات اجتماعی، امری توافقی بین افراد نیست، بلکه جامعه دارای شخصیت حقوقی است. جامعه ای که در آن تکالیف و حقوق هر کس مشخص است و نظام حقوقی و سیاسی، از پیش معروف ها و منکرها و بایدها و نبایدها را معین کرده و به شهروندان معرفی نموده است؛ و در پرتو این قوانین افراد مطلع می توانند رسالت «امر به معروف» و «نهی از منکر» را به عهده بگیرند.

کلمات کلیدی