امروزه اطمینان از تولید مداوم و پایدار گیاهان دارویی همراه با حفظ محیط زیست، یکی از مهمترین موضوعات علوم کشاورزی و مورد توجه روز افزون تولید کنندگان، محققین، دولتمردان و سیاستگزاران میباشد. از مهمترین مسائل موثر بر پایداری تولید گیاهان دارویی، حفظ حاصلخیزی خاک از طریق جایگزینی کود های شیمیایی با کودهای آلی و بیولوژیک میباشد. در این راستا آزمایشاتی از سال 1386 تا زمان حال در مزرعه و گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با هدف بررسی تاثیر کود های مختلف بیولوژیک اعم از باکتریهای همزیست و غیر همزیست و کود های آلی کمپوست، میکوریزا، ورمی کمپوست، دامی (گاوی، گوسفندی و مرغی) و کمپوست قارچ های خوراکی (SMC) بر گیاهان دارویی بابونه آلمانی، رازیانه، ماریتغال، زیره سبز، مرزه، کنجد، کرچک ، زعفران، شنبلیله و سیر انجام شد. در این مطالعات خصوصیات مرفولوژیکی، فیزیولوژیکی، عملکرد و اجزاء عملکرد همراه به خصوصیات کیفی گیاهان مورد مطالعه قرار گرفت. بطور کلی نتایج این تحقیقات حاکی از آن است که کاربرد کود بیولوژیک و آلی، به تنهایی و یا در ترکیب با یکدیگر در بهبود ویژگیهای رشدی و عملکرد گیاه دارویی تاثیر مثبتی داشته است. ولی شدت این تاثیراز گیاهی به گیاه دیگر و درمنابع کود های بیولوژیک و آلی مختلف، متفاوت بوده است. نتایج این بررسی ها نشان میدهد در شرایط محدودیت آب و ماده آلی خاک، تاثیرعوامل بیولوژیک به تنهایی در صفات کمی مورد مطالعه گیاهان دارویی مورد اشاره اندک بوده ولی با تلفیق عوامل بیولوژیک با کود های الی نتایج امیدوار کننده ای را به همراه داشته است. تلفیق عوامل بیولوژیک با یکدیگر در شرایط محدودیت آب و ماده آلی خاک نتایج مشابه ای با کاربرد تک تک این عوامل به تنهایی داشته و در بعضی موارد اثرات آنتاگونیستی بین این عوامل باعث کاهش اثرات آنها حتی در مقایسه با شاهد شده است. ولی کاربرد عوامل بیولوژیک و کود های آلی به تنهایی یا تلفیق با یکدیگر تقریبا در تمامی موارد اثرات مثبتی را بر صفات کیفی مورد مطالعه دارا است. با توجه به ضرورت تولید این قبیل گیاهان در نظامهای زراعی از یک طرف و لزوم توجه به کشت این گیاهان در نظامهای کم نهاده، بنظر می رسد کودهای بیولوژیک و آلی مورد استفاده در این مطالعات جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی در تولید این قبیل گیاهان باشند.

کلمات کلیدی