یه‌منظور بررسی رشد و عملکرد تعدادی از ژنوتیپ‌های نخود متحمل به سرما در مناطق مرتفع و سرد کشور، 33 ژنوتیپ نخود در دو تاریخ کاشت پاییزه (20 شهریور و 11 مهر) در یک طرح کرت‌های خُردشده در قالب بلوک‌های کامل تصادفی در شرایط دیم در دو منطقة جلگة رُخ و همدان مورد مطالعه قرار گرفتند. در این آزمایش که طی دو سال زراعی 82-1381 و 83-1382 انجام گرفت، صفات درصد بقاء، عملکرد دانه و ارتفاع بوته اندازه‌گیری شدند. در منطقه جلگة رُخ و در هر دو سال آزمایش، تمامی نمونه‌های مورد بررسی در اثر وقوع سرمای شدید زمستان در شرایطی که پوشش برف نیز وجود نداشت، از بین رفتند. نتایج در منطقه همدان نشان داد که اثرات ژرم‌پلاسم در مورد تمام صفات در هر دو سال (به‌جُز ارتفاع بوته در سال دوم)، معنی‌دار (05/0p≤) بود در حالی‌که اثر تاریخ‌کاشت در مورد هیچ‌کدام از صفات در هیچ‌یک از دو سال، معنی‌دار نگردید. دامنة عملکرد دانه در سال اول آزمایش از کمینة صفر (در ژنوتیپ حساس به سرمای 505MCC) تا بیشینة 4/245 گرم در مترمربع (در ژنوتیپ 207MCC) و در سال دوم، از کمینة 9/147 (در ژنوتیپ 99MCC) تا بیشینة 9/455 گرم در مترمربع (در ژنوتیپ 509MCC)، متغیر بود. همچنین دامنة درصد بقاء در سال اول از کمینة صفر تا بیشینة 6/64 درصد و در سال دوم از کمینة 5/7 تا بیشینة 1/72 درصد متغیر بود. در هر دو سال، همبستگی مثبت و معنی‌داری بین عملکرد دانه و درصد بقاء وجود داشت. در نهایت 9 ژرم‌پلاسم برتر بر اساس شاخص بالا بودن عملکرد دانه، درصد بقاء و نیز ارتفاع بوته در هر دو سال از میان نمونه‌های مورد آزمایش، انتخاب شدند تا در آزمایشات بعدی مورد استفاده قرار گیرند. نتایج این آزمایش از این نظر که حدود تقریبی تحمل به سرمای این نمونه‌ها را نشان داد، قابل‌ملاحظه بوده و جهت‌گیری آیندة تحقیقات را در تلاش برای دستیابی به ارقام متحمل‌تر با بررسی گسترة وسیع‌تری از ژنوتیپ‌های موجود، مشخص ساخت.

کلمات کلیدی