برنامه ریزی دسترسی به دلیل ترکیب و پیوند دادن کاربریها و شبکه حمل ونقل جایگاه مهمی در فرآیند برنامه ریزی و طراحی شهری دارد ، اهمیت این مساله از دهه 1950 به بعد و به ویژه از دهه 1970 به دنبال جنگ اعراب و اسرائیل و افزایش قیمت نفت و انتقاد از الگوی طراحی شهری مبتنی بر شهر ماشینی (Auto City) بیشتر مطرح شد .که همراه با بکارگیری الگوی طرحهای جامع شهری مبتنی کارآیی کاربریهاو تفکیک آنها بود و باعث شدت بخشیدن به مشکلات شهری به ویژه ، گسترش افقی شهرها ، آلودگیهای زیست محیطی ، جدایی محل کار و زندگی و افزایش هزینه های حمل و نقل ، ضرورت توجه به برنامه ریزی دسترسی اهمیت بیشتری یافت. برنامه ریزی دسترسی به مفهوم -کاهش فاصله بین محل کارو زندگی- یا -آسانی رسیدن به مقصد در مقابل آسانی جابجایی یا افزایش سرعت-(حرکت) است. بهره گیری از توانایی سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در تعیین نقاط کور غیر قابل دسترس مستقیم شهروندان به شبکه حمل و نقل عمومی و تعیین شعاع دسترسی و طراحی بهترین مسیرها برای شبکه حمل ونقل عمومی، ابزار کمکی موثری به برنامه ریزی دسترسی است. هدف این تحقیق سنجش دسترسی برمبنای تحلیل سیستم حمل و نقل عمومی اتوبوس است .که پس از ماشین شخصی، عمده ترین وسیله جابجایی مسافر در شهر مشهد ، دومین شهر کشور به لحاظ جمعیتی است. برای دست یابی به این هدف از مدل جاذبه اصلاح شده هنسن وپولر(Hansen 1959 &Pooler 1995) استفاده شد ،که متکی بر متغیرهای جمعیت , اشتغال و محاسبه پتانسیل جاذبه و فاصله بین مناطق مختلف شهرداری(12منطقه ) است .که با کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) انجام گرفت. نتایج حاصل از کاربرد مدل در شهر مشهد ،بیانگر این واقعیت است که پس از وسایط نقلیه شخصی(27.8% کل سفرها) ، اتوبوس عمده ترین وسیله حمل و نقل عمومی است.که 24% کل سفرهای روزانه توسط آن جابجا می شوند،88% وسعت کل سطح شهر و 86% جمعیت شهر دسترسی مستقیم به اتوبوس دارند (به ترتیب 25.49 کیلو مترمربع و 342987 نفر جمعیت شهری تحت پوش دسترسی مستقیم سیستم اتوبوس رانی نیستند).همچنین ضریب دسترسی تفاوتهای را در مناطق مختلف شهر نشان می دهد. جهت گیری آن از مناطق پرجمعیت وکم درآمد شمال شرقی شهر به سمت مناطق در حال توسعه شمال غربی وغرب شهر است. نهایت اینکه، ایجاد مسیرهای جدید خطوط اتوبوس رانی و تغییر مسیر خطوط موجود، برای تحت پوشش قردادن مناطق فاقد دسترسی مستقیم اتوبوسرانی ،گام موثری در راستای تحقق توسعه پایدار شهری است.

کلمات کلیدی