پدیده نفت و گاز (انرژی) در ایران معاصرتبدیل به یک پدیدار شگفت انگیز با دو ویژگی همزاد و همزمان نوستالژیک / دراماتیک شده که حیات و ممات و تلاش و معاش را به خود گره زده است. فروش نفت و درآمدهای ناشی از آن به طرزی عقلانی می توانست گره گشای معضله توسعه نیافتگی ایران باشد، ولی اکنون چنین تصور می شود که انگار با تکیه بر نفت ،گره بر باد زده ایم. بررسی تاریخ روابط خارجی ایران نشان می دهد که انرژی به مثابه عاملی بوده که سبب ساز توجه دیگران به کشور ما می شده، و ایران را به یک کشور بین المللی تبدیل می نموده است. از یک سو، می بایست میان دو مقوله سیاست خارجی و روابط خارجی قائل به تفکیک شد. سیاست خارجی عبارت ازداشتن یک استراتژی از پیش برنامه ریزی شده است که به طرزی کنش/ نفوذگرا توسط کارگزاران سیاسی طراحی می گردد و مقصود از آن، دستیابی به اهدافی معین در چارچوب منافع ملی و در محیط بین المللی است. ولی روابط خارجی به طرزی عمده نشانگر نفوذ/ رخنه پذیری است. از دیگر سو، وجه اجرایی روابط خارجی در محیط خارج از نظام داخلی واقع شده است و ابتدا می بایست میزان تأثیر پذیری/ گذاری از/ بر محیط نظام بین المللی را به درستی برآورد نمود. رانت به عنوان یک دانشواژه اقتصادی / سیاسی به درآمدهایی گفته می شود که بدون زحمت و تلاش کارورزانه و اندیشه گرانه به دست می آید و منبع عظیم ثروت کشورها و دولت های صاحب-اجاره- به شمار می رود. ایران، اکنون در چهار حوزه مهم انرژی (نفت و گاز) ، با همسایگان خود در کشاکش است: دریای مازندران ، عراق ، پارس جنوبی / قطر، و خط لوله صلح (ایران/ هند/ پاکستان). نگارنده در جست و جوی پاسخ به یک پرسش بنیادین است: آیا دولت رانتیر می تواند بر سر حوزه های اختلاف انگیز انرژی، از عامل رانت یا اجاره (نفت و گاز)، در تعیین قواعد رفتار خارجی خود با همسایگان، بهره گیری نماید؟ به نظر می رسد نفت و گاز یک عامل شتابنده ، در تبدیل رفتار خارجی یک دولت رانتیر، از سیاست خارجی به روابط خارجی است.

کلمات کلیدی