هنگامی که از هویت به عنوان فرآیند سخن می گوییم، در حقیقت، از استمرار پدیده های تاریخی شده ای سخن به میان آورده ایم که یک فرد،گروه، قوم یا ملت، در مقام پاسخ به پرسش هایی که از او درباره گذشته اش پرسیده اند، برمی آید.پرسش هایی مانند کیستی، کجایی، چیستی، و چبودگی، همگی، نشانگر شناسایی تشخص های واقعاً موجود و بازشناسایی تمایزهای تاریخاً موجود، است که بر انبوهی از مفهوم ها و کردارهایی استوار می گردند که -خود- را در برابر-دیگر ، شکل می دهند. هنگامی که بخواهیم از خلال برخی متن های ایران شناسانه، به بازشناسی ریشه های فروافتادن دودمان قاجاریه، نظر بیفکنیم، بی گمان، سرگذشت ها / سیاحت نامه ها، پیش چشم خواننده پژوهشگر، جلوه گری می کنند. جیمز موریه در سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، نگاهی منتقدانه پیشه خود ساخته است تا فسادهای گونه گون در جامعه ایرانی روزگار قاجار را پیش چشم خواننده بیاورد. سیاحتنامه ابراهیم‌بیگ، انتقاد همه جانبه‌ای است بر حیات جامعه ایرانی.زین العابدین مراغه ای، از کهنه عادت های گذشته، روی برتافته، و به ارزش‌های جدید روی آورده است. نگارنده، بر این باور است که کندوکاو در ویژگی های فرهنگی -خود ، به طرزی عقلانی همراه می شود با برملاسازی ویژگی های-دیگری . بنابراین، می توان با تحلیل متن های مکتوب همپیوند با یک روزگار تاریخی، به این دستامد دست یافت که نگارندگان آثار تاریخی شده، به طرزی نهانی، هنگامی که به توصیف کاراکتر خود، می پرداخته و از آن انتقاد می نموده اند، در حقیقت، به آشکارسازی مطلوب های ذهنی خود، که آن را نزد دیگران می یافته اند، دست می زده اند. نگارنده، با تحلیل متن دو داستان / تاریخ (سرگذشت حاجی بابا و سیاحتنامه ابراهیم بیگ)، به بازشناسی نشانگان زوال -خود- برآمدن-دیگری- پرداخته است .

کلمات کلیدی