به‌منظور ارزیابی تنوع در ژرم‌پلاسم نخود برای مقاومت به خشکی، 300 ژنوتیپ نخود (تیپ کابلی) در قالب آزمون مقدماتی ارزیابی عملکرد (آگومنت) در دو شرایط تنش خشکی (دیم) و بدون تنش (فاریاب) در دو مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی نیشابور در سال زراعی 85-1384 مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفتند. صفات فنولوژیک، عملکرد، اجزای عملکرد و همچنین شاخص‌های کمّیِ مقاومت و حساسیت به خشکی شامل تحمل به تنش، میانگین بهره‌وری، میانگین هندسی بهره‌وری، میانگین ‌هارمونیک، پاسخ به خشکی و شاخص حساسیت به خشکی، بر اساس عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش محاسبه شدند. تنوع قابل‌توجهی میان ژنوتیپ‌ها از نظر صفات کمّی مورد مطالعه شامل روز تا گل‌دهی، وزن 100دانه، عملکرد و شاخص‌های مورد بررسی در هردو آزمایش مشاهده شد. همچنین همبستگی‌های مثبت و بسیار معنی‌‌داری بین عملکرد دانه( تنش و بدون تنش) با شاخص‌های تحمل به تنش، میانگین بهره‌وری، میانگین هندسی بهره‌وری و میانگین ‌هارمونیک وجود داشت. شاخص‌های حساسیت به تنش و پاسخ به خشکی، همبستگی مثبت و معنی‌داری را به‌ترتیب با عملکرد در شرایط بدون تنش و دارای تنش خشکی، نشان دادند. ژنوتیپ‌های MCC 544، MCC 696 وMCC 693 در آزمایش مشهد و ژنوتیپ‌های MCC427 ،MCC392 ،MCC50 وMCC 378 در آزمایش نیشابور از نظر شاخص‌های مقاومت و پاسخ به خشکی، نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها برتر بودند. با توجه به همبستگی‌های بسیار بالای این شاخص‌ها با عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش، این ژنوتیپ‌ها به‌عنوان ژنوتیپ‌های کاندیدا برای تحمل به خشکی پیشنهاد می‌شوند. کاربرد نمودار پراکنش سه بعدی و نمودار چندمتغیره بای‌پلات نیز نتایج فوق را تأیید نمود. در شرایط تنش، همبستگی منفی و معنی‌داری بین روز تا گل‌دهی و عملکرد وجود داشت و لذا ژنوتیپ‌های کاندیدا برای مقاومت به خشکی از فاصله روز تا گل‌دهی کوتاه‌تری نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها برخوردار بودند. در آزمایش گلدانی تنش خشکی تاثیر معنی داری بر کاهش سطح برگ گیاهان داشت. احتمالا مقاومت به خشکی ژنوتیپ های متحمل، به اندازه کوچکتر برگ ها و کاهش توسعه سلول در هنگام وقوع تنش خشکی و اجتناب از تلفات زیاد آب مربوط می شود.

کلمات کلیدی