چکیده فناوری نو و در رآس آن ها مهندسی ژنتیک کشاورزی به عنوان اوج تجلی و بیوتکنولوژی مدرن می توانند از جنبه های مختلف به عنوان راهکاری در کنار سایر روش های اصلاح نباتات، اصلاح نژاد دام و تولید غذا برای تأمین امنیت غذایی و تضمین سلامت محیط زیست مورد ملاحظه قرار بگیرند. بر اساس سند چشم انداز نظام در افق 1404 ایران کشوری است پیشرفته و حائز رتبه اول علمی و فناوری در منطقه. اکنون و پس از گذشت یک ربع از مدت موردنیاز برای نیل به این هدف متعالی بررسی وضعیت مهندسی ژنتیک کشاورزی در ایران و جهان مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج حاصل از این بررسی به طور خلاصه عبارتند از: 1- وضعیت آموزش عالی نیروی انسانی متخصص در کشور در حوزه مهندسی ژنتیک کشاورزی از حدود 170 هزار دانشجوی ورودی در مقطع کارشناسی در رشته هایی که می توانند به عنوان پیش نیاز تربیت متخصص مهندسی ژنتیک کشاورزی محسوب شوند طی 5 سال مورد مطالعه تنها 42 نفر با درجه دکتری در رشته مهندسی ژنتیک تربیت می شوند. در همین دوره 705 نفر هم در مقطع کارشناسی ارشد آشنایی مختصری با مهندسی ژنتیک کشاورزی پیدا می کنند. 2- وضعیت نیروی انسانی متخصص و شاغل در رشته مهندسی ژنتیک کشاورزی: براساس سرشماری متخصصین شاغل در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی کشور و همچنین واحدهای پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی تعداد 105 نفر متخصص مهندسی ژنتیک کشاورزی با تعریف دقیق آن شناسایی شدند. بالاترین تعداد متخصصین مهندسی ژنتیک کشاورزی در یک واحد پژوهشی در کشور در پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ( تأسیس 1378 ) مشغول فعالیت هستند که تقریباً دو برابر نیروی متخصص همین رشته در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک است. 3- وضعیت طرح های پژوهشی: از 329 طرح تحقیقاتی بیوتکنولوژی کشاورزی مورد بررسی در دانشگاه ها و واحدهای پژوهشی تنها 35 مورد به مهندسی ژنتیک کشاورزی اختصاص داشت. بررسی 106 طرح تحقیقاتی در زمینه بیوتکنولوژی کشاورزی در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی نشان داد که حتی یکی از آنها هم در حوزه مهندسی ژنتیک کشاورزی نبودند. 4- طی سالهای 2004 تا 2009 دانشمندان ایرانی موفق به انتشار حدود 100 مقاله علمی داخلی و 46 مقاله علمی بین المللی شدند که با وجود صعف کیفیت برخی از این مقالات ( ارجاع صفر و ضریب تأثیر بسیار پایین ). همین تعداد نشریات، ایران را با فاصله ای خوب در صدر کشورهای اسلامی و منطقه قرار می دهد. به این ترتیب ایران از نظر تولید مقاله از ترکیه، مصر، مالزی و حتی آرژانتین ( به عنوان سومین تولید کننده عمده محصولات تراریخته جهان ) پیشی گرفته است. اما فاصله کشورهای در حال توسعه و ایران با کشورهای پیشرفته و صنعتی در این مورد هنوز بسیار زیاد است. 5- بررسی های انجام شده در خصوص نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها: نامناسب بودن مدیریت بیوتکنولوژی کشور به طور عام و مدیریت بیوتکنولوژی کشاورزی به طور خاص را نشان داد. عدم اجرای قانون، بازدارندگی و مقابله با توسعه محصولات تراریخته، عدم صدور مجوز از سوی دولت برای کشت این گیاهان بعد از رها سازی تنها محصول تراریخته ایرانی که به تولید انبوه رسیده است، از مهم ترین چالش ها و نقاط صعف کشور در این مورد ارزیابی شد. برتری علمی کشور از نظر تواید مقالات علمی داخلی و مقالات نمایه شده در ISI وجود زیر ساخت های قوی نظیر موسسات مجهز و نیروی انسانی مجرب و وجود تنوع زیستی بالا و به طور خاص حمایت معنوی رهبری نظام از بیوتکنولوژی از عمده ترین نقاط قوت و فرصت های پیش روی توسعه مهندسی ژنتیک کشاورزی ارزیابی شد. 6- بر اساس آخرین آنمار بیش از 134 میلیون هکتار از اراضی جهان به کشت محصولات تراریخته اختصاص یافته است که توسط بیش از 14 میلیون کشاورز در 25 کشور توسعه یافته و در حال توسعه به زیر کشت می رود. بازار جهانی محصولات تراریخته معادل سی میلیارد دلار در سال است و سد خالص ناشی از آن سالیانه 8 میلیارد دلار برآورده شده است که سهم کشور ایران تنها واردات این محصولات بوده است. در بین کشورهای منطقه تنها مصر و بورکینافاسو در فرست کشورهای تولید کننده محصولات تراریخته قرار دارند. 7- عوامل متععدی در کاهش اقبال دانشجویان دوره های دکتری برای انجام پایان نامه های تحصیلی در حوزه مهندسی ژنتیک موثر بوده است. به طوری که از قریب به یکصد دانشجوی ورودی هیچ یک از دانشجویان نخبه دوره دکتری پیوسته بیوتکنولوزی دانشاه تهران ( دیپلم به دکترای تخصصی )، پایان نامه خود را در زمینه مهندسی ژنتیک کشاورزی انتخاب نکرده است. 8- با وجود تأکید کلیه اسناد بالادست نظام، مصوبه های متعدد هیئت وزیران مبنی بر توسعه کشت محصولات تراریخته تا صدها هزار هکتار و حتی وجود قوانین متعدد که فراهم آوری تمهیدات برای کشت و تجاری سازی محصولات تراریخته را بر دولت تکلیف می کند، ایران از نظر تولید محصولات تراریخته در جایگاه بسیار نامناسبی قرار دارد. برتری علمی ایران و در مقابلل عقب افتادگی از جنبه تولید ثروت از این علم و تجاری سازی محصولات تراریخته نشان دهنده وجود نقص در زنجیره تولید علم، غناوری و ثروت است. 9- با توجه به وجود زیر ساخت های قوی در کشور در صورت مدیریتی جبران کاستی ها و عقب ماندگی ها اگرچه مشکل ولی کاملاً امکان پذیر خواهد بود.

کلمات کلیدی