اراضی مرتعی 2/58 درصد سطح استان خراسان شمالی را تشکیل می دهند. بیش از نیمی از جمعیت این استان در روستاها یا مناطق عشایری ساکنند که درآمد آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم به مراتع وابسته است. در یک پژوهش 3 ساله، وضعیت مراتع، شیوه بهره برداری و گونه های مرتعی باارزش علوفه ای، دارویی، صنعتی و زینتی در مراتع قشلاق و حریم روستا در استان خراسان شمالی بررسی شد. بر اساس نتایج این بررسی، بهره برداری بیش از حد و خارج از ظرفیت، بصورت چرای دام، سبب تخریب اکوسیستم مرتع و کاهش تنوع زیستی آن شده است. کمترین تعداد گونه های گیاهی با ارزش در مراتع حریم روستا و بیشترین آنها در قرق های لکه ای، ایجاد شده توسط ادارات منابع طبیعی بود. بهره برداران از مراتع اغلب فقیر و دارای سطح زندگی معیشتی هستند. بنابراین روند فعلی بهره برداری از مرتع (چرای دام)، برای اکوسیستم مرتع، مرتع دار، و مدیران اجرایی استان رضایت بخش نیست. این درحالی است که پتانسیل های دیگری جهت استفاده از سایر کاربری های مرتع داری در این استان وجود دارد. در این تحقیق، 547 گونه گیاهی متعلق به 68 خانواده شناسایی شد، که از این میان، 71 گونه گیاه دارای ارزش های داروئی و صنعتی بوده و بصورت سنتی توسط مردم استان استفاده می شوند. با توجه به موقعیت جغرافیایی استان، حد فاصل استان های خراسان رضوی و گلستان، برخی مراتع این استان نیز می توانند به عنوان منابع گردشگری ، شکار، یا موزه های تنوع طبیعی مورد استفاده قرار گیرند. در این مقاله، برخی گونه های گیاهی دارویی با ارزش استان معرفی می شوند، و چند راهکار در خصوص بهره برداری های چندگانه از مراتع استان خراسان شمالی ارایه می شود. بدیهی است که تغییر کامل کاربری مرتع از چرای دام به سایر روش ها را نمی توان و نباید انجام داد، اما ارایه شیوه های بهره برداری جایگزین می تواند راهکارهایی را برای افزایش اشتغال زایی و حفاظت از منابع طبیعی در اختیار مدیران استانی قرار دهد.

کلمات کلیدی