سند به عنوان یک ماده خام در گزارش رویدادهای تاریخی حضور دارد.گاه هست که از اسناد،تنها برای معطوف کردن یک متن به چشم نوازشدن استناد های پی در پی، بهره می گیریم؛ ولی گاهی هم هست که ما خود را به یک نگره پیشینی و یک بیانِ دستگاهمندِ مسبوق به پیشینه تئوریک، مجهز ساخته ایم و از اسناد بهره می گیریم. تبدیل کتابت تاریخ از وصف به شرح، و سپس به تبیین،در گرو بهره گیری از سایر شعبه های علوم اجتماعی است. به همین دلیل،اگر سند را یک ماده خام چند منظوره بدانیم،کارویژه اسناد عبارت اند از عاملِ میانجیِ جهش کیفی از کتابتِ وصفی به تبیینِ رویدادهای تاریخی. نگارنده مقاله در صدد بازنمایی یک نکته است: مطلوب آن است که در بررسی تاریخی رویدادها، با تکیه بر وصف و شرح، به بیان دال / مدلول رخدادهای تاریخی بپردازیم. مهم آن است که به تفهم رویداد تاریخی دست یازیم و نه تفهیم آن و این امر منوط است به خروج از نظام درسی تاریخ و روی آوردن به جامعه شناسی،علوم سیاسی،اقتصاد وروان شناسی. در تفهم رویدادهای تاریخی،اسناد خود به خود سخن نمی گویند، بلکه این مؤلفه های پژوهشی کمک دهنده هستند که اسناد را وادار به برون افکندن درون مایه های خود می کنند.در روایت های وصف / شرح گونه از رخدادهای تاریخی،اسناد از ارزش و اهمیت همگون و یکسان برخوردارند؛ ولی در بیان های نگره مندانه تاریخی، از ارزش برخی سندها کاسته، و به اهمیت برخی دیگر از اسناد، افزوده می شود. نگارنده کوشش خواهد کرد با تکیه بر درون مایه های برخی از اسناد تاریخی دوران قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم، الگویی را در پژوهش های تاریخی مبتنی بر اسناد گوناگون پیشنهاد دهد که به نظر می رسد می تواند ما را به حیطه درون نگری تاریخ تحولات ایران معاصر رهنمون سازد.

کلمات کلیدی