یکی از ویژگیهای امام که مورد اختلاف متکلمان مسلمان واقع گردیده ، افضلیّت او از سایر افراد امّت است . افضلیت در نظر ایشان از دو حیث مطرح است : نخست افضلیت به معنای فزون تر بودن کرامت و ثواب او در نزد خداوند و دومی افضلیت در صفاتی که شرط امامت ظاهری است . متکلمان امامیه بالاتفاق افضلیت از هردو حیث را از شرایط ضروری امامت می دانند . این مسأله برای اولین بار از طرف شیعیان مطرح گردید تا با تکیه بر افضلیت امامان خود ، احقّ بودن ایشان برای امامت را اثبات کنند . در افرادی که از طرف امام به حکومت نصب می شوند مثل استانداران ، امیران و قضات ، اگرچه افضلیت مطلق شرط نیست ولی ایشان نیز باید در آنچه بر آن ولایت می یابند ، از رعایای خود افضل باشند و در هیچ حال تقدّم مفضول بر فاضل جایز نیست. اما متکلمان اهل سنت در این مسأله دیدگاه واحد و ثابتی نداشته اند . گروهی در مقام نظر از وجوب امامت افضل جانبداری کرده و در واقعیت تاریخی ترتیب خلفا را به ترتیب افضلیت آنها دانسته اند. اما اکثر معتزله و اشاعره امامت افضل را ضرورتاً به مصلحت ندانسته و به عذر حفظ مصالح امت ، به جواز امامت مفضول با وجود افضل رأی داده اند . هرگروه در اثبات مدّعای خود به دلایلی ازکتاب ، سنت ، اجماع و عقل تمسک کرده اند . با عنایت به این که پذیرش هریک ازاین دومبنا تاثیر عمیقی در ترسیم ساختار نظام سیاسی – حکومتی اسلام دارد ، این مقاله در پی آن است که به تبیین و نقد دیدگاه ایشان در این خصوص بپردازد.

کلمات کلیدی