چکیده پیروزی کورش بزرگ بر آستیاگ، آخرین پادشاه ماد، در سال 559 پیش از میلاد، آغازگر شکلگیری پادشاهی هخامنشی بود. پس از فتح مصر توسط کمبوجیه و تصرف برخی از سرزمینهای شرقی از جمله هند در زمان داریوش بزرگ، مرزهای این حکومت از شرق تا رود سند، از غرب تا دریای مدیترانه و رود نیل در مصر، از شمال تا دریاچۀ خوارزم (آرال) و از جنوب تا حاشیههای جنوبی دریای پارس امتداد یافت. داریوش برای ادارة بهتر این قلمرو گسترده، آن را به ساتراپیهای(خشترهپاونها) گوناگونی تقسیم کرد. هر چند که پساز فتح سرزمینهای هند، لیبی و حبشه توسط داریوش(حدود سالهای 518 و 517 پ.م) تا پایان شاهنشاهی هخامنشی تغییرات عمدهای در مرزهای جغرافیایی و تعداد ملل تحت قلمرو هخامنشیان ایجاد نشد، اما تعداد این ساتراپها و جایگاه سیاسی آنها آن گونه که در فهرست کتیبههای این دوره منعکس شدهاست، دچار تغییرات مکرر و دگرگونی شدند. تعداد ساتراپها و فهرست ملل و اقوام تحت قلمرو پارسیان از دیرباز مورد توجه و مطالعۀ اندیشمندان تاریخ ایران باستان بوده و پژوهشهای زیادی در این زمینه انجام شدهاست، اما موقعیت و جایگاه سیاسی و علل برخی از تغییرات و جابهجاییها در ترتیب و تعداد این ساتراپها، مورد توجه جدی قرار نگرفتهاست. این مقاله بر پایۀ روش تحقیق تاریخی ضمن استناد به کتیبههای دورة هخامنشیان، از آن میان کتیبههای داریوش و مقایسۀ آنها با هم و با دیگر منابع و از آن میان منابع یونانی، به بررسی جایگاه سیاسی ساتراپهای هخامنشی در دورة این پادشاه به عنوان مسألۀ تحقیق میپردازد. معرفی کتیبههای دورة هخامنشی که در آنها نامهای سرزمینهای تحت قلمرو این پادشاهی بیان شدهاست و استناد به آنها، بررسی تعداد و جایگاه ساتراپها در هریک از کتیبههای مورد بررسی و علل برخی از تحولات در تغییر جایگاه سیاسی ساتراپها مواردی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.

کلمات کلیدی