رویکرد جامعه شناختی در حوزه نقد از زمان پیدایش آن تا به امروز دستخوش تحولات قابل ملاحظهای بوده است که اغلب در منابع موجود در زمینه نقد ادبی و نیز نظرات منتقدان جامعه ما نادیده انگاشته میشود. اشتباهِ رایج، کاربرد جامعه‌شناسی ادبیات بهجای نقد جامعهشناختی است حال آن که این دو مقوله جداگانه‌ای هستند که هر یک رویکرد متفاوتی به اثر ادبی ارائه می‌دهد. اگر چه هر دو به رابطۀ بین اثر و جامعه پیرامون خلق آن می‌پردازند، جامعه‌شناسی ادبیات این رابطه را از جامعه به اثر و نقد جامعه‌شناختی از اثر به اجتماع جستجو می‌کند. بدین معنی که دراولی مطالعۀ بیرون اثر و در دومی شناخت درون اثر در اولویت است. نقد جامعه شناختی با قرارگرفتن در میان راه نقد تاریخی که تنها به محتوا می پردازد و نقد فرمالیستی که تنها تحلیلگر صورت است، شکل گیری ساختارهای درونی اثر را متاثر از اجتماع بیرون آن می‌داند. در نتیجه از ساختار درونی به فضای بیرون اثر راه می‌یابد. بدین ترتیب رویکردی فرمی محتوایی ارائه می دهد و تحلیل متن در آن از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این در حالی است که نزد بیشتر منتقدان و ادیبان ایران و حتی در محیطهای دانشگاهی ما، نقد جامعه شناختی به مطالعه درونمایه های اجتماعی اثر خلاصه شده است و انعکاس جامعه در اثر را تنها در محتوا می‌جویند. با ارائه تعریفی دقیق از نقد جامعه شناختی و بررسی تحول آن در سی سال اخیر می‌توان به روشنی به وجه تمایز آن از رویکردهای رایج اجتماعی در حوزه نقد پی برد و نیز به روشی مستقل و کاربردی به منظور خوانش جامعه شناختی اثر ادبی دست یافت.

کلمات کلیدی