به منظور شناسایی الگوهای گردش جو زمستانه روی خاورمیانه و تعیین میزان ارتباط آنها با بار شهای ایران از داد ه های ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکالِ ماه های دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس برای تعداد 4355 روز در یک دوره آماری 36 ساله (2000-1965) استفاده شد. به منظور گرو هبندی داد ه ها و استخراج الگوهای اصلی، تحلیل مؤلفه های اصلی با آرایه S روی ماتریس داده ها صورت گرفت. و به کمک آزمون غربالی (Scree Test)9 مؤلفه نخست انتخاب و به روش وریمکس چرخانده شد. با ترسیم نقشه بارگویه (Loading) مؤلفه های چرخش یافته مراکز فعالیت (Centers of Action) تراز 500 هکتوپاسکال که اقلیم زمستانه خاورمیانه را کنترل می کنند، شناسایی شد. به منظور تحلیل ویژگ یهای همدیدی مرتبط با این مراکز فعالیت، برای هر مؤلفه تعداد 10روز با بالاترین نمره استاندارد (فاز مثبت) تعیین و نقشه های ترکیبی ارتفاع ژئوپتانسیل و تاوایی نسبی آنها برای تراز 500 هکتوپاسکال و نیز نقشه های ترکیبی فشار سطح دریا و تاوایی نسبی آنها در تراز 1000 هکتوپاسکال تهیه و درحکم الگوهای گردش جو زمستانه خاورمیانه ارائه شد. سرانجام ارتباط بین الگوهای همدیدی زمستانه خاورمیانه و بارش ایران زمین مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج بررسی ها بیانگر آن است که الگوی فضایی توزیع بارش زمستانه ایران به غیر از سواحل جنوبی دریای خزر در سایر مناطق کشور به خوبی از الگوهای گردش تراز 500 هکتوپاسکال پیروی می کند. بررسی ها روشن ساخت که دور ههای خشک و کم بارش فراگیر ایران با تقویت و گسترش شمال سوی پرفشار عربستان در ترازهای میانی وردسپهر روی نیمه غربی خاورمیانه در ارتباط است. همچنین یافته ها نشان دهنده آن است که عمیق شدن ناوة موج غربی و افزایش تاوایی مثبت در حد فاصل غرب ایران تا نیمه شمالی دریای سرخ به همراه شکل گیری و تقویت پرفشار در حد فاصل شرق عربستان تا بخش های میانی دریای عرب امکان وقوع بارش های فراگیر و قابل ملاحظه را در بخش های وسیعی از غرب و جنوب غرب ایران فراهم می آورد. بررسی ارتباط بین الگوهای همدیدی و بار شهای مقیاس منطقه ای حاکی از آن است که وقوع بارش در منطقه خزری بیش از آنکه با الگوی گردش وردسپهر میانی مرتبط باشد به موقعیت و شدت مراکز پرفشار ترازهای زیرین جو وابسته است. ب هطوری که در 4 الگو از 9 الگوی شناسایی شده، به واسطه استقرار مرکز پرفشار و افزایش تاوایی منفی در ترازهای زیرین جو بر جانب غربی دریای خزر و به دنبال آن شک لگیری و تداوم گردش واچرخندی و جریا نهای شمالی روی این دریا، سواحل جنوبی دریای خزر از بارش قابل ملاحظه ای برخوردار شده است.

کلمات کلیدی