روابط فرهنگی ایرانیان با ساکنان منطقه ماوراءالنهر، بسیار ریشه دار وحداقل به زمان هخامنشیان باز می گردد. ایرانیان، هم به سبب همسایگی سرزمین شان با منطقه ورارودان ، وهم به سبب احساس پیوستگی نژادی با تورانیان ساکن در ورارودان، ارتباط طولانی و موثری به ویژه در زمینه تجارت، با آن منطقه داشتند . ایرانیان علاوه بر تجارت با مردم منطقه، از آنجا به چین می رفتند . گاهی ایرانیان، به هنگام فرار از مقابل دشمنان غربی خود، در ماوراءالنهر تا چین پناهنده شده و سکونتگاههای ایرانی تشکیل می دادند و زبان و فرهنگ خود را در آنجا می گسترانیدند. زبان فارسی از روزگاران باستان در ورارودان یک زبان شناخته شده و مورد استفاده بود و این امر در تسهیل ارتباط متقابل تاثیر بسیار داشت . زبان فارسی دری که زبان رسمی دربار ساسانی بود، توسط تاجران سغدی مورد استفاده بوده است. مردم ترک زبان ماوراءالنهر، ایرانیان فارسی زبان را تات وتاجران فارسی را سارت می نامیدند . پس از پذیرش اسلام نیز نقاط مشترک مردم این منطقه با ایرانیان افزایش یافت . مهاجرت صوفیان و عارفان مسلمان ایرانی به منطقه ورارودان و فعالیتهای تبلیغی آنان در میان اقوام ترک زبان که اغلب با موفقیت نیز همراه بود، و نیز مهاجرت برخی عالمان دینی از ماوراءالنهر به ایران، از دیگر عوامل ارتباط فرهنگی میان دوطرف به شمار می رفت . از زمان حاکمیت سامانیان بر شرق ایران در سده سوم هجری، تاحدود یکصد سال پیش یعنی حدود یازده قرن و پیش از غلبه روسها بر این مناطق، خط و زبان مورد استفاده در دربارهای حاکمان و اهل علم در ورارودان، فارسی بود. قرآن و برخی کتب دیگر مانند تاریخ طبری و کتابهای دینی برای اولین بار در این منطقه به فارسی ترجمه شده اند . زبان مورد استفاده در میان مردم کشورهای آسیای میانه سرشار از کلمات و عبارات و اصطلاحات ادبی فارسی و فرهنگ ایرانی – اسلامی است . از همین روست که دیوانهای شعر ترکی و کتب تاریخی ترجمه شده به زبان ترکی در ورارودان، یا اشعار فارسی دارند و یا در اشعار ترکی خود عبارات و کلمات فارسی را به وفور به کار برده اند. ایرانیان در بُعد فرهنگ عمومی همچون نامگذاریهای شهر ها و روستاها، نامهای دختران و پسران ، آداب و رسوم، لباس، غذا، بسیاری از مصطلحات رایج مدنی مانند ایام هفته، اسامی اماکن عمومی و خدماتی ، در این منطقه تاثیر ماندگار گذاشته اند . بسیاری از حماسه های باستانی ایرانیان همچون داستانهای شاهنامه، با مضامینی بسیار نزدیک به یکدیگر در متون تاریخی و فرهنگ عمومی ساکنان ورارودان یافت می شوند که از قرابت های بی شمار رسمها و آداب و گذشته مشترک آنان حکایت دارد . این مقاله بر آن است تا تاثیرات فرهنگی ایرانیان در میان ترک زبانان ورارودان را با استناد به مشترکات فرهنگی و زبانی و ادبی ، بررسی و گوشه هایی از آن را روشن کند .

کلمات کلیدی