در ذهنیت جاندار پندارانة انسان عصر اساطیر، همة عناصر طبیعت، با تفسیر ناخودآگاهانه ای که روان بشر در آنها فرافکنی می کند، دارای خویشکاری اساطیری و نقش فراطبیعی جدیدی می شوند که برآیند محتویات نهفتة ذهن انسانی است. در این میان، جانوران، به خاطر پویایی، قدرت غریزی و حیات اسرار آمیز خود، بر مبنای نوع، درندگی، پیکر عظیم، زیبایی، شکوه، قدرت دویدن و پرواز، در غالب فرهنگهای بشری واجد کارکردهای فراطبیعی متعددی می شدند که برای برخی از آنها نقشی ایزدی را به همراه داشت؛ آنچه در انسان شناسی از آن به \\\"توتم\\\" تعبیر می کنند. این نقش اگر چه در دوره های رشد تمدن و باورهای مذهبی ادچار استحاله می شود، بقایای آنها در نمادهای فرهنگی جوامع بشری باقی مانده است که نمودهای آن را در افسانه های جانوری و برخی از نمادهای کهن می توان بازجست. یکی از تبلورهای آشکار و جهانی این نمادینه ها در فرهنگهای بشری، ترسیم نقش جانوران بر پرچمها و مظاهر قومی است که حاکی از پیشینة ارزش توتمی این جانوران در فرهنگها و خرده فرهنگهای کهن است. شاهنامة فردوسی متنی حماسی است که به اقتضای حماسه های طبیعی، بسیاری باورهای اساطیری کهن را در اعماق لایه های روایی خود نمادینه کرده است، بنابراین در ترسیم درفشهای و بیرقهای پهلوانان ایرانی، نقشهای جانوری بسیاری را روایت می کند که می توانند از این منظر تفسیر شوند. در این جستار، نمادپردازیهای جهانی جانوران و تفسیر انسان شناسان از آن و مفهوم\\\"توتم\\\" و جلوه های آن در اساطیر ایران و شاهنامة فردوسی و ارتباط آنها با بیرقهای پهلوانان شاهنامه، با رویکردی تطبیقی- تحلیلی بررسی شده است.

کلمات کلیدی