ازهمان آغاز تشکیل حکومت ایلخانی درایران(654 ه.ق)،مناسبات با اولوس جغتای که مدّتی پیش ازآن و براساس وصیّت چنگیز به عنوان قلمروی خاندانی درماوراءالنّهر به وجود آمده بود، تبدیل به یکی ازاولویت ها درسیاست خارجی این حکومت گردید.این دو به رغم داشتن ریشه چنگیزی مشترک، در مجموع مناسباتی پرفراز ونشیب بایکدیگر داشتند. ایلخانان بیشتر به دنبال حفظ مرزها وحقوق حاکمیتی خود، درشرق ایران دربرابر خاندان جغتای بودند و به همین جهت اولویت آنها حفظ آرامش وصلح میان دوطرف بود. اما اصرار جغتاییان بر دشمنی با ایلخانان و طرح ادعاهای ارضی و سیاسی از سوی آنها، موجب بروز یک رشته درگیریها میان دو طرف گردید که تقریبا درسرتاسر دوره ی حکومت ایلخانان ادامه داشت. از سوی دیگر در برخی مواقع ضرورت های پیش آمده برای هریک از این دوطرف، آنها را به سازش هایی ولو کوتاه مدت وشکننده وادار می کرد. مجموعه ای از تحوّلات داخلی درقلمرو هریک از این دو حکومت و عوامل منطقه ای مربوط به تحوّلات درسرزمین های حدّ فاصل چین تا مصر بر نوع مناسبات این دو قلمرو مغولی تأثیر گذار بود وهمین تنوّع عوامل، پیچیدگی خاصی به آن می بخشید. دوره ی حکومت سلطان محمّدالجایتو هشتمین ایلخان مغول درایران، از جهت در برداشتن اشکال مختلف مناسبات این دو حکومت، دوره ای قابل توجه به شمار می آید. به گونه ای که می توان آن را به مثابه ی نمادی از مجموع تاریخ روابط این دو قلمرو مغولی نیز درنظر گرفت. درعین حال این دوره را می توان یکی ازحسّاس ترین مقاطع در روابط آنها وآخرین دوره مهم آن به شمار آورد. چرا که مناسبات دو طرف در سال های پس از آن یعنی دوره فرمانروایی ابوسعید، فرزند و جانشین اولجایتو و آخرین ایلخان مغول ایران، در واقع نتیجه ی و ادامه ی تحّولات این عصر می باشد. مقاله حاضر می کوشد تا براساس چنین دیدگاهی، مناسبات این دو حکومت را مورد بررسی قرار دهد.

کلمات کلیدی