کتاب العین خلیل بن احمد فراهیدی، قدیمی ترین فرهنگ نامه عربی است که در اختیار داریم. در مباحث مقدماتی اشاره کرده ایم که هر چند منابع تاریخی نشان می دهند اثر ابن عباس خصلت معجم گونه دارد، اما اطلاق اصطلاح نخستین معجم تنها زیبنده کتاب العین است. مقاله با توضیحات فرامتنی درباره زندگی و اثر خلیل بن احمد آغاز می شود. نیز اشاره کوتاهی کرده ایم به نخستین فرهنگ نامه های عربی تا حدود قرن چهارم. در بخش «منبع شناسی تحقیق» گفته ایم که غیر از اثر خلیل بن احمد، المعرب جوالیقی، لسان العرب ابن منظور از منابع کلاسیک و الالفاظ الفارسیة المعربه اثر سید ادّی شیر، معجم المعربات الفارسیه نوشته محمد التونجی و المعرّب و الدخیل فی المعاجم العربیة نگاهشته نصر علی به عنوان منابع اصلی تحقیق انتخاب شده اند؛ هر کدام به دلیلی. محور تحقیق کتاب العین است و اینکه حضور کلمات فارسی در نخستین فرهنگ نامه عربی چگونه است و منابع دیگر فقط در جهت توضیح بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. مقاله شامل پنجاه و دو کلمه و ترکیب فارسی است که در کتاب االعین آمده است؛ چه مواردی که مؤلف به فارسی بودن آنها اذعان کرده و چه کلمات فارسی که وی به کار برده، اما به فارسی بودن آنها اشاره نکرده است. این مقاله نشان می دهد که کلمات فارسی در قرن دوم هجری چندان در میان اعراب متدوال بوده که نظر مؤلف العین را به خود جلب کرده است.

کلمات کلیدی