مرز به پدیده ای فضائی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان ،انتقال کالا، نشر افکارو...مانع ایجاد می کند(درایسدل،1374: 101( درباره‌ی نقش و کارکرد مرزها نظرات متفاوتی وجود دارد؛ چنانکه پرسکات معتقد به کارکردهای نظامی، اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی برای مرزها است(پرسکات، 1385: 60)،دویدی برنقش مرز به‌عنوان یک مانع دفاعی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تأکید دارد(Dwivedi,1990:141) و حافظ‌نیا نیز معتقد به نقش های پنجگانه جداکنندگی، یکپارچه سازی‌، تفاوت سازی‌،کشمکش‌ و ارتباط برای مرزهای بین المللی است(حافظ‌نیا، 1379: 191). در مجموع و به عقیده‌ی بیش‌تر صاحب‌نظران، پایدارترین و مهم‌ترین نقش مرز، کارکرد دفاعی- ا منیتی آن یعنی ایجاد مانع در برابر حرکت انسان،کالا و تفکرات است، و تلاش کشورها بر این است که تا جایی‌که ممکن باشد مرزهای آن‌ها جز در برخی گذرگاه‌های توافق شده و مجاز غیر قابل نفوذ باشد تا به این وسیله حاکمیت آن‌ها بر سرزمین خود دچار خدشه نشده و امنیت کشور در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی آسیب نبیند. علیرغم تمایل زیاد و تلاش شدید حکومت ها برای کنترل موثر مرزها و بهبود کارکرد دفاعی- امنیتی آنها، بسیاری از مرزهای بین المللی از این نظر دارای ضعف می باشند. عوامل و متغیرهای ژئوپولیتیکی مختلفی بر کارکرد امنیتی مرزها موثر است،که از جمله می توان به مواردی چون: نوع فضای استراتژیک مسلط بر منطقه، نوع و سطح روابط کشورهای همسایه، ویژگیهای اقتصادی مرزنشینان، اشتراکات فرهنگی ساکنین دو سوی مرز، ، نوع نگرش و رفتار حکومت ها نسبت به مرز،پیمان های سیاسی_نظامی کشورهای هم مرزبا قدرت های فرامنطقه ای و...اشاره کرد(زرقانی،1386: 110). در این مقاله تلاش شده است تا مهمترین عوامل ژئوپولیتیکی که بر کارکرد دفاعی- امنیتی مرز جنوب شرق (مرز جمهوری اسلامی ایران-پاکستان) تاثیر داشته و منجر به تضعیف نقش امنیتی مرز و نفوذپذیری آن شده است، مورد شناسایی ،بررسی و تجزیه وتحلیل قرار گیرد.

کلمات کلیدی