توده های نفوذی ترشیاری در مناطق مختلفی از بلوک لوت در استانهای خراسان رضوی و جنوبی مورد مطالعه قرار گرفت. عمده توده ها از نوع نیمه عمیق با بافت پورفیری بوده و ترکیب آنها از دیوریت تا گرانیت متغیر است ولی غالباً مونزونیتی هستند. همه این توده ها متعلق به سری مگنتیت (نوع I) بوده (با استثنای هیرد). عمدتاً از نوع متاآلومینوس هستند. اغلب توده های نفوذی که کم و بیش نیز همراه با کانی سازی هستند از نوع غنی از پتاسیم هستند، در حالیکه توده های نفوذی بدون کانی سازی نجم آباد از نوع سدیک است. ماگمای نجم آباد با توجه به مقدار , Nb< 5 ppm نسبت بالای Zr/Nb> 30 ، نسبت 87Sr/86Sr اولیه کمتر از 7053/0 و مقدار εN در حدود 16/5+ از اعماق بیشتر منشا گرفته و کمترین آلودگی با پوسته قاره ای را داشته است. در حالیکه توده های منطقه کیبر کوه با بالاترین مقدار> 17 ppm Nb، نسبت کم < 2 Zr/Nb ، نسبت 87Sr/86Sr اولیه بیش از 707/0 و مقدار εN کمتر از 3- بیشترین اختلاط با پوسته قاره ای را نشان می دهد. براساس تهی شدگی شدید عناصر HREE در توده های نفوذی نجم آباد و نسبت (La/Yb)N بیش از 17 تا 23 نشاندهنده تشکیل ماگما در عمق پایداری گارنت است. نمونه های کیبرکوه، مقدار Eu/Eu* کمتر از 8/0 دارند که بیانگر حضور پلاژیوکلاز در منشاء ماگماست (ضمناً تاثیر آلودگی پوسته قاره ای احیایی). الگوی REE و مقدار Eu/Eu* توده های مناطق ماهرآباد، خوپیک، چاه شلجمی، ده سلم و کوه شاه (بین 8/0 تا 1) نشاندهنده شرایط اکسیدان منشا بوده است. توده های نفوذی همه مناطق غیر از نجم آباد در محدوده مشترک ماگمای کالک آلکالن نرمال با آداکیتی قرار دارد که بررسی دیگر ویژگیها موید کالک آلکالن بوده ماهیت آنهاست. ولی توده های نجم آباد به ترکیب ماگمای آداکیتی شباهت دارند. سن گرانیتوئیدها بین ائوسن میانی تا الیگوسن تحتانی بوده و از 3/43 میلیون سال در کیبرکوه در شمال تا 3/33 میلیون سال در چاه شلجمی در جنوب کاهش می یابد. مقدار نسبت 87Sr/86Sr اولیه نیز از شمال به جنوب همراه با کاهش سن توده های نفوذی از کیبرکوه به طرف چاه شلجمی، از 7077/0 به 7047/0 کاسته می شود. توده های نفوذی ماهرآباد، خوپیک، ده سلم و چاه شلجمی مقدار εN بین 5/0+ تا 49/2+ و مقدار نسبت 87Sr/86Sr اولیه کمتر از 7055/0 دارند که نشاندهنده ماگمای مشتق شده از ذوب بخشی پوسته اقیانوسی است. سن سنگ منشا گرانیتوئیدها (TDM) که براساس ایزوتوپ های Sm-Nd محاسبه شده است، نشان می دهد که توده های نفوذی از پوسته های اقیانوسی با سنهای متفاوتی منشاء گرفته اند. بطوریکه ماگمای منطقه کیبرکوه از قدیمیترین پوسته اقیانوسی در حال فرورانش (840 میلیون سال)، نشات گرفته و بیشترین آلایش پوسته ای را در طی صعود متحمل شده است. ولی توده های نجم آباد از جوانترین پوسته اقیانوسی (سن 360 میلیون سال) منشاء گرفته و کمترین آلودگی با پوسته را دارد. ماگمای مناطق ده سلم و چاه شلجمی نیز که در برخی موارد ژئوشیمی متفاوتی با ماگمای مناطق ماهرآباد و خوپیک نشان می دهند نیز از پوسته های اقیانوسی جداگانه ای منشاء گرفته اند که حدود 200 میلیون سال با یکدیگر اختلاف سنی داشته اند. فاصله زمانی بین 42 تا 33 میلیون سال قبل (ائوسن میانی تا اوایل الیگوسن)، مهمترین پنجره زمانی کانی سازی در شرق ایران و محدوده استان خراسان جنوبی. انواع کانی سازی مس- طلا پورفیری، طلای مرتبط با توده های نفوذی احیایی، طلای اپی ترمال سولفید بالا، اسکارن آهن، رگه های Pb-Zn-Sb و IOCG شناسایی شده اند. لذا گرانیتوئیدهای تشکیل شده در محدوده زمانی 42 تا 33 میلیون سال که در بلوک لوت و شمال آن قرار دارند برای این مجموعه کانی سازی پتانسیل دارند.

کلمات کلیدی