این مطالعه با هدف ارزیابی تاثیر عوامل محیطی بر تنوع و ترکیب جامعه علف هرز گندم (Triticum aestivum) شهرستان جاجرم در سال 1388 انجام گرفت. برای این منظور اطلاعات زراعی (مصرف علف‌کش‌، مقدار نیتروژن مصرفی و نوع محصول قبلی) و خصوصیات خاک (pH ، بافت و مقدار فسفر خاک) 16 مزرعه گندم در این شهرستان جمع آوری شد. شاخص تنوع شانون، غنای گونه‌ای و شاخص غالبیت سیمپسون به عنوان اجزای تنوع محاسبه شدند. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که مصرف علف‌کش در مقابل عدم مصرف آن، بافت سیلتی در قیاس با بافت لومی و کشت گندم متعاقب یک‌سال آیش نسبت به کشت آن بعد از خربزه سبب کاهش معنی دار غنای گونه‌ای (92/4 در مقابل 12/7 ، 5 در مقابل 5/6 و 12/5 در مقابل 75/6 به ترتیب برای علف‌کش، بافت خاک و محصول قبلی ) و شاخص شانون(08/1 در مقابل 6/1 ،1/1 در مقابل 48/1 و 19/1 در مقابل 49/1 به ترتیب برای علف‌کش، بافت خاک و محصول قبلی )، ولی افزایش شاخص سیمپسون (43/0 در مقابل 25/0 ،41/0 در مقابل 3/0 و 39/0 در مقابل 29/0 به ترتیب برای علف‌کش، بافت خاک و محصول قبلی ) گردید. به‌کارگیری آنالیز رگرسیون حاکی از وجود رابطه خطی معکوس بین مقدار نیتروژن مصرفی با غنای گونه‌ای و شاخص شانون (45/0=2r ) بود. بین مقدار نیتروژن مصرفی و شاخص غالبیت سیمپسون رابطه خطی مثبت حاصل گردید (46/0=2r ). غنای گونه‌ای، شاخص شانون و شاخص سیمپسون به pH و مقدار فسفر خاک وابستگی معنی‌داری نشان ندادند. استفاده از آنالیز افزونگی (RDA) منجر به ظاهر شدن الگوهایی در ترکیب جامعه گیاهی در پاسخ به عوامل محیطی گردید (001/0=P-value ،03/4=F ). مصرف علف‌کش به‌عنوان عامل اصلی ایجاد تغییرات در ترکیب گونه‌ای شناخته شد. در مزارع گندم با سابقه مصرف علف‌کش توفوردی و استفاده زیاد از کودهای نتیروژن کشیده برگ‌ها جامعه گیاهی غالب را تشکیل دادند. روش تقسیم بندی واریانس نشان داد عوامل زراعی در مقایسه با عوامل خاکی سهم بیشتری در تشریح تغییرات در ترکیب جامعه علف هرز دارا می‌باشند.

کلمات کلیدی