به منظور درک ساز وکار حاکم بر وقوع بارش های تابستانه جنوب شرق ایران یک روش همدیدی مبتنی بر تحلیل جریان برگزیده شد. بر این اساس، داده های بارش روزانه تعداد 152 ایستگاه هواشناسی برای یکدوره پایه 33 ساله (2002-1970) مورد پردازش قرار گرفت. با بررسی توزیع فضایی و زمانی بارش های تابستانه، یک منطقه بارشی ویژه در جنوب شرق ایران شناسایی شد. در این منطقه جولای 1994 بیشترین و فراگیرترین بارش را در طول دوره مطالعه داشته است. جهت تعیین ساختار گردش جو و شناسایی الگوی همدیدی حاکم در جولای1994، داده های ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای فشاری1000، 850، 500 و200 هکتوپاسکال، نم ویژه ترازهای 1000 تا 700 هکتوپاسکال، مؤلفه های مداری و نصف النهاری باد در 12 تراز فشار استاندارد بصورت میانگین ماهانه، روزانه و 6 ساعته از مرکز ملی پیش بینی محیطی آمریکا (NCEP/NCAR) تهیه شد. با استفاده از داده ها، نقشه های ترکیبی ارتفاع ژئوپتانسیل، خطوط جریان، باد بُرداری، تاوایی نسبی و دیاگرام های هاومولر و نیمرخ های تاوایی تولید و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. افزون بر این مسیر کم فشارهای موسمی برای جولای1994 ترسیم گردید و شدت موسمی تابستانه نیز با استفاده از نمایه هایWY، OLR و AISMR برای دوره آماری مورد مطالعه اندازه گیری شد. در نهایت ارتباط آنها با بارش تابستانه جنوب شرق ایران مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که منطقه اصلی بارش جنوب شرق کشور، یک محدوده مثلثی شکل در استان سیستان و بلوچستان در شرق 30/58 درجه طول شرقی و جنوب30/28 درجه عرض شمالی است که کم و بیش هر ساله دارای بارش می باشد. همچنین نتایج پژوهش بیانگر آنست که وردش های ماهانه و سال به سال بارش تابستانه جنوب شرق ایران با تغییرات شدت موسمی بر روی شبه قاره هند ارتباطی بسیار نزدیک دارد. دوره پرباران جولای 1994 در جنوب شرق ایران، با افزایش شدت موسمی تابستانه، افزایش شمار کم فشارهای موسمی در غرب شبه قاره هند و ناهنجاری های مثبت بارش بر روی شبه قاره هند همراه گردیده است. افزون بر این، بر روی جنوبغرب آسیا پرفشارهای جنب حاره ای ترازهای فوقانی و میانی قویتر بوده و گسترش شمال سو و شرق سوی محسوسی را تجربه نموده اند. در مقابل، گردش چرخندی ترازهای زیرین جو نیز به میزان قابل ملاحظه ای شدیدتر بوده است. یافته ها نشان داد که بدنبال گسترش شرق سوی مرکز پرفشار جنب حاره ای ایران در ترازهای میانی وردسپهر و افزایش گردش واچرخندی برجانب شمالی شبه قاره هند و پاکستان، جابجایی غرب سوی کم فشارهای موسمی و ورود آنها به منطقه دریای عرب امکانپذیر گردیده است. در پی آن کم فشارهای موسمی با ایجاد و یا تقویت مراکز همگرایی بر روی جنوب و جنوب شرق کشور در افزایش گردش چرخندی و وقوع بارش نقش داشته اند. نتایج پژوهش همچنین بیانگر آنست که کم فشار ایران عامل اصلی انتقال رطوبت و وقوع بارش های دهه اول جولای 1994 در جنوب شرق ایران است. تشکیل این کم فشار بر جانب شمالی خلیج فارس ضمن افزایش گردش چرخندی در نیمه جنوبی کشور، با ایجاد جریانات جنوبی مناسب بر روی جنوب شرق کشور و انتقال رطوبت دریای عمان در لایه ای کم ضخامت به منطقه مورد مطالعه، وقوع بارش های شدید روزهای پنجم تا دهم جولای در جنوب شرق ایران را موجب گردیده است.

کلمات کلیدی