واژه ی« مذاق» در ترکیب اضافی« مذاق شریعت» یا« مذاق شارع» و امثال آن، قریب به دو سده است که در لسان فقیهان و اصولیان امامی به کار می رود اما هیچ گاه تعریف گویایی از آن، ارائه نشده است و همین نکته باعث شده تا این واژه که کاربرد وسیع و مهمی در عرصه ی استنباط دارد، مفهوماً و مصداقاً دچار ابهام و ایهام گردد. دغدغه ی فقیهان، در گسترۀ قرنهای گذشته تا کنون، بر این بوده است که از راههای شرعیِ معتبر، به استنباط احکام بپردازند و گاه از ادلّۀ خاص و در جاهایی از ادلّۀ عام بهره گیرند. آنها به این دو گونه دلیل، بسنده نکرده و از ویژگی ها، شیوه ها و رفتارهای شارع در قانون گذاری، اصولی فراتر از قوانین، به دست آورده که، هرچند در دو دستۀ پیشین، دلیلی را بر حکمی، نیافته، ولی به گونۀ یقینی، به اثبات و یا نفی آن باور پیدا کرده اند. آن اصول را نه از تک گزاره ها، بلکه از مجموعۀ احکام یابیده اند و نام مذاق شریعت را بر آن نهاده اند. در این نوشتار تلاش شده است تا پیوستگی اصطلاح مذاق شریعت با مفاهیم پُردیرینه تری که در لسان شریعت و کتابهای فقیهان پیشین وجود دارد به اثبات برسد. همچنین ضمن نقل و نقد دیدگاههایی که در مذاق شریعت وجود دارد( مانند: ارتکاز شریعت، مصالح عامّ و سیاقات کلام)، تعریفی تازه از آن ارائه داده شده و در انجام سخن به کارکردهای مذاق شریعت در فرآیند استنباط پرداخته شده است.

کلمات کلیدی