در فرایند تاریخ مدرنیزاسیون جامعه سنتی ایران در عصر پهلوی، نهادهای مدرن مختلفی که متفاوت از نهادهای سنتی هستند، با اراده و ایده دستگاه حاکمه پهلوی اول و دوم و نخبگان دیوان سالار آن، وارد بافت سنتی، فرهنگی، اجتماعی ایران قرن بیستم گردیدند، تا کارکردها و نیازهای نهادی دولت مطلقه شبه مدرن پهلوی را برآورده سازند. استقرار این نهادهای جدید از تدوام منطقی و طبیعی نهادهای قدیم پدید نیامده و همانند نتایج دیگر فرآیندهای توسعه در بسامد طرح واره های مدرنیته غربی تا تجدد بومی در گفتمان فکری ان عصر، وجوه متناقض نمایی را پدید آورده، کارکردهای متداخل را بر این نهادهای جدید و قدیم تحمیل کرد. ورود نهاد آموزشی دانشگاه در شهر مشهد با پیشینه قوی فرهنگ آموزش سنتی حوزوی از این موارد است. با گذشت نیم قرن از تاسیس دانشگاه مشهد، روند نهادمند سازی دانشگاه در ابتدای دهه چهل- که دهه تثبیت و توسعه آن را هم شامل می شود- یکی از مهم ترین جایگاه های است که می توان زاویه دید فوق را در ذیل فرضیه پژوهش، یعنی جدال قدیم و جدید به آزمون گذاشت. برای تحقق این امکان کاربرد روش و رویکردی از تاریخ و تاریخ نگری بایسته می شود که پاسخ گویی اهداف و روش های ضرورت یافته از موضوع پژوهش باشد. به همین دلیل با کمک از رویکرد روشی و مفهومی تاریخ شفاهی مسئله پژوهش یعنی فهم چگونگی نهادمند سازی و تاسیس دانشگاه در مشهد و روند و نسبت های این امر جدید- الگوی فرهنگ آموزش مدرن- با امر قدیم- الگوی فرهنگ آموزش سنتی - بررسی گردید و همزمان کارآیی و کارآمدی روش و بینش تاریخ شفاهی در بررسی این نوع مسائل به آزمون گذارده شد. در دستاوردهای این پژوهش با توجه به محدودیت هایی که منابع اسنادی در بازنمای اندیشه ای مسئله تحقیق حاضر دارا بودند، نیاز به استفاده از الگوی تاریخ شفاهی ضروری و ارجحیت رویکرد تاریخ شفاهی در بررسی مسئله تحقیق اثبات گردید و کاربرد آن نشان داد که بنا به دلایل متعدد، در روند فکری نهادمند سازی دانشگاه مشهد، بینش و فرهنگ اموزشی سنتی به صورت الگوی مسلط در درون فرهنگ آموزشی نهاد مدرن دانشگاه مشهد تداوم یافته است.

کلمات کلیدی