یکی از جایگاه‌هایی که زن گاهی در آثار کلاسیک فارسی در آن ظاهر می‌شود، جایی است که در آن به عنوان کنیز، در خدمت فرد یا گروهی از افراد است. زن در این جایگاه، در نقشی منفعل و اغلب به عنوان هدف جنسی صِرف و در خدمت غرایز فرد یا افرادی در جایگاه اجتماعی بالاتر است. هدف این جستار، ارائة تحلیلی از کنیزک به عنوان عاملی داستانی در مثنوی مولوی است. به این منظور، از الگوی کنشگرهای گریماس استفاده کردیم که الگویی کارآمد در تعیین میزان کنشمندی یا کنش‌پذیری عامل داستانی است. گریماس در معناشناسی روایی، الگویی پیشنهاد می‌دهد که شامل شش کنشگر است. این کنشگرها تمام کنش‌های داستانی را تحت پوشش قرار می‌دهد. این شش کنشگر عبارتند از: کنشگر، شیء، ارزشی، فرستنده، گیرنده، بازدارنده و سودبرنده. در این پژوهش با بررسی شخصیت کنیزک در ارتباط متقابل او با عوامل داستانی دیگر، بر اساس یک بررسی آماری، به این نتیجه رسیدیم که شخصیت کنیزک تقریباً در تمام موقعیت‌های چهارده‌گانة بررسی شده، در جایگاه شیء ارزشی و مفعولی شخصیت‌هایی چون شاه، خلیفه و پهلوان قرار می‌گیرد. همچنین از آنجایی که در تمام موارد بررسی شده نیروی تحریک‌کنندة کنشگر، عامل شهوت است، کنیزک در تمام موقعیت‌ها کاملاً منفعل و در نقش هدفی جنسی است.

کلمات کلیدی