چکیده خانه کعبه و مسائل مرتبط با آن از زمان پیدایش این خانه همواره از اهمیت و حرمت خاصی برخوردار بوده‌است. با ظهور اسلام و تعیین کعبه به‌عنوان قبله مسلمانان این اهمیت و حرمت ابعاد گسترده‌تر،رسمی‌تر و ماندگارتری به خود گرفت. جدا از نقش اعتقادی آن در نزد عموم مسلمانان، کعبه و حجاز تبدیل به عرصه‌ای برای حضور و رقابت سیاسی، عقیدتی و حتی اقتصادی حاکمان مسلمان اعم از خلفا، امرا و سلاطین گردید. این حضور و رقابت با برخی اقدامات نمادین همچون ترتیب دادن کاروان‌های حج و تعویض پوشش خانه کعبه به نمایش در می‌آمد. تا پیش از انقراض خلافت عباسی شرف اداره حرمین و ریاست فائقه حج معمولاً در اختیار دستگاه خلافت بود و سایر حاکمان در تعامل با خلفا امکان حضور در این صحنه را می‌یافتند، اما برافتادن خلافت عباسی بغداد و انتقال بازمانده آن به مصر، تشکیل حکومت مقتدر ممالیک در شام و مصر و حاکمیت مغولان بر سرزمین‌های شرقی اسلامی، فضای سیاسی- مذهبی تازه‌ای را در جهان اسلام به‌وجود آورد که بر چگونگی اداره حجاز و امور کعبه نیز تأثیر گذاشت. اگرچه ایلخانان ایران پس از رسمیت دادن به اسلام در واپسین دهه‌های حکومت خویش، کوشیدند وارد عرصه رقابت برای حضور در حجاز و امور حج شوند، اما با برافتادن حکومت آنان و به‌وجود آمدن دوره‌ای از تجزیه سیاسی در ایران، این کار در عمل به دوره تیموری موکول شد. در عصر تیموری این شاهرخ بود که با تکیه بر میراث سیاسی -نظامی پدر و در جریان تلاش‌های دین‌مدارانه خود کوشید پایگاهی ولو محدود در حجاز و به‌طور مشخص مکه به‌دست آورد. یکی از این تلاش‌ها اهتمام وی برای تعویض پوشش کعبه به‌عنوان اقدامی نمادین بود. براین اساس مسأله اصلی این مقاله، بررسی اهدف شاهرخ از این کار و روند اقدامات او در این زمینه، واکنش ممالیک به او و علل آن و نیز ارزیابی نتیجه این اقدامات است که با بررسی تطبیقی گزارش‌های منابع تیموری و مملوک انجام شده‌است.

کلمات کلیدی