چکیده تشکیل امپرتوری مغول در میانۀ چین تا اروپای شرقی و حکومت ایلخانان مغول در ایران،موجب تحولات گسترده‌ای در عرصه روابط بین‌الملل و از جمله روابط خارجی ایران شد.طرف‌های رابطۀ جدیدی همچون اولوس‌های مغولی و ممالیک برای ایران به صحنه آمدند و مناسبات آنها نیز تاحد زیادی متفاوت از دوران پیش از حمله مغول شد.از میان همسایگان ایران در عهد ایلخانی آلتین‌اردو( اردوی‌زرین ، اولوس‌جوچی) مرز شمالی قلمرو ایلخانی از قفقاز تا خوارزم را در اختیار داشت.روشن نبودن حدود این دو قلمرو در تقسیم‌بندی میراث چنگیزخان وبه‌همراه تحولات بعدی در امپراتوری مغول موجب شکل‌گیری اختلافات ارضی و سیاسی میان آنها گردید که با مسلمان شدن خان‌های اردوی زرین تشدید شد.در‌نتیجه، اردوی‌زرین تبدیل به یکی از طرف‌های مهم در مناسبات خارجی ایلخانان گردید.از آنجا که در این زمان ایلخانان و آلتین اردو هرکدام با دولت‌های دیگری نظیر ممالیک در مصر و شام، سلجوقیان روم، خان بزرگ مغول در چین،بیزانس و برخی دولت‌های محلی نیز مناسباتی داشتند،این پرسش پیش می‌آید که آیا این دولت‌ها که می‌توان آنها را «دولت‌های ثالث» نامید، بر مناسبات این دو حکومت مغولی تأثیر داشتند و اگر چنینی بوده، میزان تأثیرگذاری آنها به چه میزان بوده‌است؟این‌ها مسائل اصلی مورد پژوهش در مقاله حاضر هستند. در این مقاله با روش کتابخانه‌ای – اسنادی و با بررسی منابع در دسترس از قلمرو دولت‌های مختلف آن زمان اقدام به گردآوری داده‌ها و مقایسه و تطبیق آنها برای یافتن پاسخ پرسش‌های بالا تلاش شده‌است. یافته‌های اساسی شامل اثبات این تأثیرگذاری به میزانی قابل‌توجه است که البته در مورد دولت‌های مختلف ثالث با تفاوت‌هایی همراه است.بیشترین تأثیرگذار از آنِ ممالیک مصر و خان بزرگ مغول و کمترین آن مربوط به دولت‌ بیزانس می‌باشد.همچنین از آنجا که دولت‌های اروپایی وقت تأثیری بر مناسبات ایلخانان با اردوی زرین نداشتند،ذکری از آنها نشد.

کلمات کلیدی