"إن العدل میزان الله سبحانه وضعه فی الخلق و نصبه لإقامه الحق فلاتخالفه فی میزانه و لاتعارضه فی سلطلانه" عدالت به معنای راستی و استقامت، نقطه مقابل کژی و انحراف و ناراستی است. بنابراین تردید روا نیست که اصل و اساس همه امور باید بر عدالت استوار باشد، همانطور که عدالت میزان و ترازوی خداوند متعال در میان مخلوقات قرار داده شده و معیاری برای بر پا داشتن حق و حقیقت به شمار آمده و احکام الهی بر آن ابتناء یافته است و دین بیانگر عدل بوده و عدالت برترین سیاست شمرده شده است. قلمرو بحث عدالت چنان گسترده است که تکوین و تشریع و بلکه تمام شؤون آفرینش را در بر می گیرد. ما در این تحقیق درصدد بررسی عدالت در عالم حقوق هستیم که تدبیر و سیاست امور مردم و جامعه بدان بسته است و از مهمترین عرصه های اجرای عدالت به شمار می آید. زیرا حقوق و عدالت دو همزاد تاریخی اند. نزدیکی حقوق و عدالت به قدری است که برخی از نویسندگان معاصر صریحاً عدالت را به عنوان قاعده ای فقهی-حقوقی و منبعی برای حقوق به شمار آورده، برای اثبات نظریه خود ضمن استناد به آیات و روایات متعدد، در فضیلت و مقام عدل و عدالت به استقراء ناقص در فتاوی و نظریات اندیشمندان فقه و حقوق پرداخته اند. لیکن آنچه در کلام غالب ایشان مغفول مانده، ارائه ضابطه ای منطقی برای اداره عدالت است. پرواضح است که در مفهوم کلی عدالت و نقش اساسی و والای آن مناقشه چندانی وجود ندارد. لیکن نزاع هنگامی آغاز می گردد که پا به عرصه مصادیق عدالت گذارده شود. در چنین مقامی ناخودآگاه این پرسش مطرح می گردد که برای انضباط بخشیدن به تطبیق عدالت بر مصادیق آن، چه معیاری شایسته و بایسته است. چرا که فقدان ضابطه ای روشن هرج و مرج را به دنبال داشته، بستر سوءاستفاده از مفهوم عرشی عدالت فراهم آورده شده و تحت لوای عدالت، بی عدالتی ها صورت می پذیرد. واقعیت این است که عدالت قاعده ای در کنار سایر قواعد نیست. بلکه در تشریع جملگی ضوابط برگرفته از شرع انور ملحوظ بوده و عدل در همه آنها تجلی نموده است. بنابراین در جایی که اصول و ضوابط مسلم شرعی وجود داشته باشد، جستجوی عدالت در ورای ضوابط مزبور، نوعی خودکامگی و مایه بی نظمی است. در این مقاله در تلاشیم ضمن نقد و بررسی اندیشه های ارائه شده در این عرصه، به تبیین ارتباط حقوق و عدالت به عنوان یکی از مهمترین مسائل در حوزه سیاست و اداره جامعه بپردازیم.

کلمات کلیدی