چکیده: اندیشه مرحومه بودن امت اسلامی ـ که از دسته ای اخبار و روایات با محوریت عبارت «امتی امه مرحومه» قابل دریافت است ـ در صورتی که به معنای نبودن حساب بر امت مسلمان در سرای دیگر، یا عذاب افرادی از سایر امم به جای آنها باشد، ـ آن گونه که این دو معنا در برخی متون حدیثی نیز وارد شده است ـ با برخی آیات قرآن، و نیز دسته ای دیگر از روایات معتبر در تعارض صریح است. در این نوشتار به بررسی محتوایی این دسته اخبار و روایات پرداخته ایم تا میزان درستی دلالت آنها را بسنجیم. در این زمینه گونه های مختلف نقل این روایت را در منابع شیعی و اهل سنت مورد کاوش قرار داده و تلاش کرده ایم تا به فهمی درست از این روایات نزدیک شویم. نتیجه این کوشش آن بوده است که باید اصطلاح «مرحومه» را در عبارت «امتی امه مرحومه» به معنای «شایسته شفاعت»، ـ آن گونه که برخی از محدثان سده های میانه نیز بیان کرده اند ـ ، یا «شایسته رحمت»، به عنوان گونه ای تمجید، ـ آن گونه که از زمینه صدور برخی نقل های این دسته روایات بر می آید ـ بدانیم. عبارت های متاخر موجود در این مجموعه اخبار و روایات ـ که بر معاف بودن امت مسلمان از عذاب آخرت، و نیز در افتادن افراد مشرک به جای آحاد مسلمانان در آتش دوزخ دارد ـ افزوده های پسین به اصل ماثور «امتی امه مرحومه» بوده است که با هدف بیان معنای آن، به باور افزایندگان، به روایت اصلی افزوده شده اند.

کلمات کلیدی