نخستین مجلس شورای ملی عصر مشروطیت، می‌بایست نقشی دوگانه برعهده می‌گرفت: از یک سو، مؤسس بود، زیرا، پیش از آن، نهادی وجود نداشت که بتواند بایستگی‌های دوران مدرن را به شکل متون قانونی درآورد؛ اما از دیگرسو، این مجلس، می‌بایست، نقش مقنن را نیز به عهده می‌گرفت، زیرا، مطابق با آن‌چه‌که در قانون اساسی مشروطیت آمده بود، مجلس شورای ملی، همان قوه مقننه محسوب می‌شد. در قرن نوزدهم میلادی، ایران در محیط نظام بین‌الملل جایگاهی درخور یافته بود. از یک سو، موقعیت راهبردی ایران، سبب می‌شد کشور‌های قدرتمند، نتوانند از وضعیت خطیر ایران که در رقابت میان قدرت‌‌های بزرگ، نقشی مؤثر ایفا می‌نمود، چشم‌پوشی کنند؛ از دیگرسو، کشور ایران، در میان دو دولت مداخله‌گر/ قدرتمند روسیه و انگلستان، نقش دولت حائل را بازی می‌کرد، که نه مستعمره و نه مستقل می‌ماند؛ بلکه حالتی را می‌یافت که درآن، تنها به ایفای نقش ضربه‌گیر در رقابتِ نفس‌گیر میان دو ابرقدرت زمانه، می‌پرداخت. ناگفته نماند که در وضعیتی ویژه که به نظر می‌رسد تنها در یک نقطه از دنیا صدق می‌نمود، ایران و آسیای مرکزی، درگیر یک بازی بزرگ شده بودند. بنابراین، یکی از جنبه‌‌های پیدایش خیزش مشروطه‌خواهانه، واکنشی بود که مجاهدان/ پیشروان عصر مشروطه‌طلبی نسبت به وضعیت ناامیدکننده/ غمبار روابط‌خارجی قاجاران با دنیای خارج، پیشه خود ساخته بودند. نگارندگان کوشش می‌کنند با تکیه بر متن مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی، به این پرسش پاسخ دهند که زمینه‌‌های سیاسی/ اجتماعی/ اقتصادی/ تاریخی موجود در روزگار مشروطیت، سبب‌ساز شکل‌گیری کدام گفتمان‌ها درباب سیاست خارجی در متن مذاکرات اولین مجلس شورای ملی می‌شده است؟ تحلیل گفتمان، رویکردی ساختاری به متن است که امکان پیوند متن را به جنبه‌‌های جامعه‌شناختی فراهم ‌می‌آورد. در تحلیل متن‌ها به روش گفتمان، شرایط اجتماعی منجر به آفرینش متون مورد توجه قرار می‌گیرند. نگارندگان با گزینش مدل فرکلاف در تحلیلِ گفتمان، کوشش خواهندکرد مقوله سیاست‌خارجی را در متن مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی روزگار مشروطه و در پرتو تحلیل بافتار تاریخی، بازنمون کنند.

کلمات کلیدی