با تهاجم اعراب مسلمان به امپراطوری ساسانی، به رغم زوال و نابودی گریزناپذیر برخی مراکز علمی و فرهنگی، همچنان با رونق کانون‌های علمی و فرهنگی دیگر چون خانه کاوسان (رصدخانه ؟!) فرغانه، کتابخانه‌ی مرو، کتابخانه و آتشکده‌های استخر و جور (گور یا فیروزآباد) و دژ کوشید فارس مواجه هستیم. لیکن در میان این مراکز علمی، دانشگاه جندی شاپور علاوه بر حفظ بقای خود از اهمیت و اعتبار شاخص‌تر و ممتازتری برخوردار گردید. عواملی چون ذهنیت مثبت اعراب پیش از اسلام پیرامون این دانشگاه وفتح صلح‌آمیز شهر جندی‌شاپور به بقای این کانون علمی کمک کرد. از سویی دلایلی چون رجحان صبغه‌ی علمی دانشگاه بر جنبه‌های اعتقادی و فکری آن، کارآیی محسوس و ملموس آن در جامعه و دربارها، زمینه‌ی اعتلای مرکز علمی جندی‌شاپور را فراهم ساخت. زوال و افول این دانشگاه نیز بر عللی چون سربرآوردن کانون‌های جدید علمی و ظهور و بروز برخی بحران‌های سیاسی مبتنی بوده است. تبیین و تحلیل چشم‌اندازهای مذکور با اتکاء به منابع و مأخذ، اصلی‌ترین محورهای مقاله حاضر می‌باشد.

کلمات کلیدی