هدف تحقیق حاضر درک ساختار توفان های گرد و غباری در شرق ایران می باشد. بنابراین به منظور شناسایی ساختار گردش جو در هنگام وقوع توفان های گرد و غباری در دشت سیستان مطالعه در سه مرحله بررسی های آماری، همدیدی و مدل سازی به انجام رسید. برای انجام مطالعه دقیق تر، توفان روز 30 جولای 2001 انتخاب گردید و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور انجام بررسی های آماری داده های ایستگاهی 3 ساعته از سازمان هواشناسی کشور دریافت و فراوانی وقوع پدیده گرد و غبار و وردایی های آن در مقیاس سالانه، فصلی، ماهانه و شبانه-روزی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین داده های ارتفاع ژئوپتانسیل، مؤلفه باد مداری(u) و باد نصف النهاری(v) در ترازهای 925 و 850 هکتوپاسکال بصورت 6 ساعته از مرکز ملی پ‍ژوهش های جوی (NCEP/NCAR) تهیه شد و برای تحلیل همدیدی توفان مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه از داده های شیمی جو و داده های اتمسفری مدل RegCM4 جهت شبیه سازی جریان هوا و آشکارسازی ساختار توفان استفاده شد. نتایج حاصل از بررسی های آماری نشان داد در طول دوره آماری مورد مطالعه در ایستگاه سینوپتیک زابل، بالاترین میزان وقوع توفان های گردوغباری را در سال 2001 تجربه نموده است. خروجی های مدل بیانگر آن است که توفان های گردوغباری در دشت سیستان بسیار کم عمق می باشند، بطوری که بیشینه غلظت گردوغبار در زیر تراز 900 هکتوپاسکال مشاهده می گردد. نتایج تحقیق همچنین نشان دهنده آن است که جابجایی جنوب سوی پرفشار ترکمنستان با افزایش شیب افقی فشار بین مرکز پرفشار ترکمنستان و کم فشار پاکستان همراه شده و در نهایت تقویت باد سیستان و وقوع توفان های گردوغباری را در منطقه در پی دارد. خروجی های مدل نشان داد علیرغم نقش دو مرکز پرفشار ترکمنستان و کم فشار پاکستان در مقیاس همدید، کوه های افغانستان و خراسان، بویژه کوه های خراسان جنوبی، از اهمیت قابل ملاحظه ای در افزایش شیب فشار منطقه ای و پیدایش بادهای شدید و توفان های گردوغباری برخوردارند.

کلمات کلیدی