چکیده یکی از مناطقی که مغولان در حملات خود، دستیابی و تسلط بر آن را مورد توجه قرار دادند، قفقاز جنوبی بود. در این زمان بیشتر نواحی این منطقه به وسیلۀ لردهایی اداره می شد که تابع پادشاهی باگراتیدی گرجستان بودند. یکی از معروف‌ترین خاندان های لرد، خاندان مخارگرسلی بود. این خاندان بر قسمت وسیعی از ارمنستان حکومت داشت و از قدرت و نفوذ گسترده ای در منطقه برخوردار بود. تلاش مغولان برای دست‌یابی بر ارمنستان، آنان را با این خاندان نیز روبرو ساخت و نحوۀ تعامل آنان با یکدیگر تأثیری جدّی بر روند تسلط مغولان بر ارمنستان داشت. علاوه بر این با تسلط امرای مغول بر قفقاز جنوبی و سپس با تأسیس حکومت ایلخانان در ایران، این خاندان نقش مهمی در تحولات سیاسی منطقه به نفع و یا ضرر حاکمیت مغولان ایفا کرد. در مقابل نوع سیاست فاتحان مغول و ایلخانان و نوع مناسبات آنان با لردهای مخارگرسلی تأثیری مستقیم بر میزان قدرت آنها و فراز و فرودشان در زمان های مختلف داشت. بر این اساس مقالۀ حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات مربوط به این خاندان در پیوند با مغولان است و می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که این گونه خاندان‌ها چه جایگاهی در تحولات منطقه‌ای در قفقاز جنوبی در عصر حملات مغول و حکومت ایلخانی داشتند؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که به‌ویژه ایلخانان از طریق چنین خاندان‌هایی از قدرت‌یابی بیش از حد پادشاهی باگراتیدی جلوگیری کرده و از این حاکمان تابع برای پیشبرد اهداف سیاسی و نظامی خود در منطقه بهره می‌بردند.

کلمات کلیدی