رودخانه سیستان، در جنوب شرقی دشت سیستان در مرز ایران و افغانستان از رودخانه هیرمند منشعب شده و پس از طی مسافت طولانی در حدود 72 کیلومتر به دریاچه هامون هیرمند می ریزد. بر روی این رودخانه مئاندری سازه های هیدرولیکی متعددی ساخته شده است که عمده استفاده آنها در امور مربوط به کشاورزی می باشد. مورفولوژی رودخانه سیستان به دلیل شیب کم رودخانه و احداث سازه های طولی و عرضی، دخالتهای انسانی و ناملایمات طبیعی طی 50 سال اخیر دارای تغییرات زیادی بوده است و مئاندرهای رودخانه دارای حرکات عرضی و طولی بوده و این حرکات باعث ایجاد تغییرات در مسیر رودخانه، فرسایش کناری، تخریب اراضی و ... شده است. در این پژوهش به نقش عوامل تاثیرگذار در تغییرات مورفولوژیکی رودخانه سیستان از دید ژئومورفولوژی مهندسی پرداخته شده است و طی بررسی های انجام گرفته به ارزیابی بازه های مختلف رودخانه از نظر پایداری با استفاده از پارامترهای هندسی پرداخته شد که نشان داد رودخانه سیستان در تمامی بازه ها دارای وضعیت پایدار می باشد. سپس با نمونه برداری از دیواره بستر رودخانه سیستان، رسوبات بالادست و پایین دست سازه های هیدرولیکی، آزمایش های رسوب شناسی و ژئوتکنیکی، وضعیت فرسایش پذیری دیواره ها و علت آن بررسی گردیده است. بررسی ها نشان می دهد که علاوه بر نقش سازه ها و دخالت های انسانی و ناملایمات طبیعی، لایه های رسوبی دیواره رودخانه سیستان فاقد حد خمیری و روانی می باشند، و دارای رفتار غیرپلاستیک، چسبندگی کم و مقاومت برشی پایینی هستند و ظهور ترک های کششی در مقابل جریان، فرسایش یافته و جریان آب به پیشروی و تخریب اراضی و تهدید روستاهای مجاور ادامه دهد. با توجه به اهمیت رودخانه سیستان به عنوان مهمترین منبع تأمین کننده آب شرب و کشاورزی منطقه سیستان ضروری است تا به توجه به نتایج مطالعات ژئومورفولوژی مهندسی ، راهکارهای اساسی به منظور اجرای طرح های مهندسی و ساماندهی رودخانه در نظر گرفته شود. تلفیق مطالعات ژئومورفولوژی مهندسی و مهندسی رودخانه موجب خواهد شد تا ضمن حراست از حریم رودخانه و حفظ پایداری کرانه ها بتوان بهره برداری اصولی و بهینه از این اراضی را با کمترین تنش ها و مشکلات اجتماعی به مرحله اجرا در آورد.

کلمات کلیدی