خراسان، از مناطق مرزی و مسیرهای ارتباطی مهم و درعین حال از کانو ن های بااهمیت سیاسی و تمدنی ایران، شاهد تحولات تاریخی بسیاری بوده است . از دوره های مهم در این تحولات، دوران حمل ة مغول به ایران و عصر حکومت ایلخانان بود. از پیامدهای مهم هجوم و سلط ة مغولان در این بخش از ایران، تغییرات گستردة جمعیتی است که آثار آن تا عصر حاضر نیز کمابیش باقی مانده است. علاوه بر کشته شدن ده ها هزار نفر از مردم خراسان طی حملات مغول، عد ة زیادی از آنان نیز به دلایل و اشکال گوناگون راهی مناطق دیگر ایران و سایر سرزمین ها شدند. علاوه بر مهاجرت های اجباری به عللی چون گریز از کشتار و ویران گری مغولان، عد های نیز بر اثر ضرورت های سیاسی نظامی، علمی فرهنگی، و یا به علل شخصی خراسان را ترک کردند. از دیگر سو، گروه ها و افراد جدیدی هم چون گروه های ترک مغول وارد این منطقه شدند . در منابع و تحقیقات به دست آمده با دیدگاهی فاجعه انگار به مواردی چون کشتارها در جریان نخستین حملات مغول اشاره شده، اما دربار ة ابعاد، اَشکال ، و جزئیات آن ها توضیح چندانی عرضه نشده است. هم چنین به جنبة دیگر موضوع یعنی بازگشت گروه هایی از گریختگان و نیز ورود گروه های تازه وارد کم تر توجه شده است . بدین ترتیب، مسئلة اساسی این مقاله عرضة تصویری دقیق و همه جانبه ازتغییرات جمعیتی خراسان اعم از کاهش و مهاجرت اهالی و ورود گروه های دیگر به خراسان در دورة مورد بحث است.

کلمات کلیدی