سیاستی که مهدی عباسی نسبت به مخالفان و دگراندیشان در پیش گرفت و در تاریخ فرهنگ اسلامی به «زندیق ستیزی» نامبردار شد؛ موضوعی است که از دیرباز، ذهن تاریخ پژوهان مسلمان و غیر مسلمان را به خود مشغول داشته،و موجب پدید آمدن ادبیات قابل توجهی پیرامون آن شده است. براستی،کدام عامل،خلیفه را به واکنش خشم آلود نسبت زنادقه واداشت؟ مفروض غالب پژوهشهای به عمل آمده در باب انگیزههای خلیفه از توسل به سیاست یاد شده،این است که او برای پاسداری از حریم توحید و کیان اسلام،به اتخاذ این روش مبادرت ورزید؛اما یافته های پژوهش حاضر،در ایضاح انگیزه های خلیفه،بر این فرضیه مبتنی است که افزون بر دغدغۀ دفاع از حریم توحید،آنچه خاطر خلیفه را مشوش کرد و او را به واکنش خشم آلود نسبت به زندیقان- به ویژه مانویان- واداشت،این بود که اینان در کنار ترویج آموزههای مانوی- در خصوص دوگانگی در بن مایه های هستی- به انتقال مفاهیم ضد اشرافی و ضد طبقاتی مانویت نیز روی آوردند تا از این رهگذر،حاکمیت عباسی را به چالش کشند.خلیفه نیز برای دفع تهدیدهای احتمالی و جلوگیری از نشر این اندیشه ها در جامعه،سیاست زندیق ستیزی را در پیش گرفت و جانشینان خود را به ادامه این مشی،توصیه کرد.

کلمات کلیدی