سند به عنوان یک ماده خام در گزارش رویدادهای تاریخی حضور دارد.گاه هست که از اسناد،تنها برای معطوف کردن یک متن به چشم نوازشدن استناد های پی در پی، بهره می گیریم؛ولی گاهی هم هست که ما خود را به یک نگره پیشینی و یک بیانِ دستگاهمندِ مسبوق به پیشینه تئوریک،مجهز ساخته ایم و از اسناد بهره می گیریم.تبدیل کتابت تاریخ از وصف به شرح،و سپس به تبیین،در گرو بهره گیری از سایر شعبه های علوم اجتماعی است.به همین دلیل،اگر سند را یک ماده خام چند منظوره بدانیم،کارویژه اسناد عبارت اند از عاملِ میانجیِ جهش کیفی از کتابتِ وصفی به تبیینِ رویدادهای تاریخی. نگارنده مقاله در صدد بازنمایی یک نکته است:مطلوب آن است که در بررسی تاریخی رویدادها،با تکیه بر وصف و شرح،به بیان دالی رخدادهای تاریخی بپردازیم. مهم آن است که به تفهم رویداد تاریخی دست یازیم و نه تفهیم آن و این امر منوط است به بکارگیری متدها و شیوه های نوین پژوهش.در تفهم رویدادهای تاریخی،اسناد خود به خود سخن نمی گویند،بلکه این مؤلفه های پژوهشی کمک دهنده هستند که اسناد را وادار به برون افکندن درون مایه های خود می کنند.در روایت های وصف / شرح گونه از رخدادهای تاریخی،اسناد از ارزش و اهمیت همگون و یکسان برخوردارند؛ولی در بیان های نگره مندانه تاریخی،از ارزش برخی سندها کاسته،و به اهمیت برخی دیگر،افزوده می شود.نگارنده کوشش خواهد کرد با تکیه بر برخی از اسناد تاریخی دوران قاجاریه،الگویی را در پژوهش های تاریخی مبتنی بر اسناد گوناگون پیشنهاد دهد که به نظر می رسد می تواند ما را به حیطه درون نگری تاریخ تحولات ایران معاصر رهنمون سازد.

کلمات کلیدی